Что такое деяслов белорусской мове
Віды, формы і прыклады дзеясловаў
Нездарма ж «дзеясловам» нашы продкі звалі ў прынцыпе гаворка, гэтак жа гэтае слова інтэрпрэтуецца ў слоўніку В. Даля. Прыклады дзеясловаў, іх выкарыстанне, змяненне разбяром ў дадзеным артыкуле.
Дзеяслоў як часціна мовы
Марфалагічныя і сінтаксічныя прыкметы
Што тычыцца сінтаксічнай ролі, то часцей за ўсё дзеяслоў выкарыстоўваецца ў якасці выказніка, ён жа разам з дзейнікам ўтварае прэдыкатыўных або граматычную аснову. Дзеяслоў у сказе можа распаўсюджвацца. Гэтую функцыю выконвае назоўнік альбо прыслоўе.
інфінітыў
У кожнага дзеяслова маецца пачатковая форма, яна і называецца інфінітывам. Пытанні задаем наступныя: «што рабіць?», «Што зрабіць?». Прыклады нявызначаных дзеясловаў: вучыць, маляваць (што рабіць?), Вывучыць, намаляваць (што зрабіць?).
віды дзеяслова
форма ладу
Змяняюцца дзеясловы і па ладзе. Іх усяго тры: ўмоўнае (умоўны), абвесны і загадны.
катэгорыя часу
Форму будучага часу здольныя мець дзеясловы абодвух відаў, закончанага і незакончанага. Яна бывае двух тыпаў: простая і складаная. Першая характэрная для дзеясловаў закончанага трывання: пабудую, прыляпіце, Напілуеце і г.д. Будучыня складанае ўтвараюць дзеясловы незакончанага трывання. Параўнаем: буду будаваць, буду ляпіць, буду пілаваць. Такім чынам, форма гэтая утвараецца з дапамогай дзеяслова «быць», пастаўленага ў будучы просты, і інфінітыва.
У сучаснасці і будучыні часах дзеясловы маюць твар і лік. Пра іх і пагаворым ніжэй.
Твар і лік
Калі дзеяслоў стаіць у першым асобе, ён паказвае, што дзеянне вырабляе сам казаў. Напрыклад: «Я гартуецца кожны дзень, абліваючыся сцюдзёнай вадой і абціраючы снегам».
Пра тое, што дзеянне выконвае суразмоўца таго, хто гаворыць, нам раскажа другая асоба дзеяслова. Да прыкладу: «Ты выдатна ведаеш, колькі будзе двойчы два». Дзеясловы ў гэтай жа форме могуць мець абагульнены сэнс, пазначаць дзеянні, характэрныя для любога чалавека. Часцей за ўсё гэта можна сустрэць у прыказках: «На чужой роток ня накінеш платок». Адрозніць такія прапановы проста: у іх, як правіла, адсутнічае падлягае.
Спражэнне і асабістыя заканчэння дзеяслова
II спражэнне (заканчэння)
Дзеяслоў. Функцыянальная характарыстыка дзеяслова. Катэгарыяльныя значэнні дзеяслова.
У залежнасці ад асаблівасцей змянення ў сучаснай беларускай мове адрозніваюць спрагальныя і неспрагаль- ныя формы дзеяслова.
Неазначальная форма дзеяслова (інфінітыў), яе ўтварэнне, граматычнае значэнне, марфалагічныя прыметы і сінтаксічныя функцыі. Асновы дзеяслова: інфінітыва і цяперашняга (будучага простага).
дзеясловаў: праграмаваць, стыкавацца, транспланта- ваць. Суфікс -ці ўжываецца ў дзеясловах з асновай на зычны: везці, грэбці, дзяўбці, лезці, паўзці, скрэбці.
Аснова інфінітыва-гэта частка інфінітыва без формаўтваральнага суфікса: даганя-ць, меркава-ць, грэб- ці, плес-ці, бег-чы, лег-чы.
Ад асновы інфінітыва ўтвараюцца формы дзеясловаў абвеснага ладу прошлага часу: загарэ-ць, прачыта-ць — загарэ-ў, загарэ-л-а, загарэ-л-і, прачыта-ў, прачыта-л-а, прачыта-л-і; формы ўмоўнага ладу: загарэ-ў бы, загарэ-л-а б, загарэ-л-і б, прачыта-ў бы, прачыта-л-а б, прачыта-л-і б; дзеепрыметнікі прошлага часу: загарэ-л-ы, загарэ-ўш-ы, прачыта-ўш-ы, прачыта-н-ы; дзеепрыслоўі закончанага трывання: загарэ-ўшы, прачыта-ўшы.
чытай-уць; прывяд-уць, вылеч-аць, прыняс-уць, прачы- тай-уць.
Пераходныя і непераходныя, зваротныя і незваротныя дзеясловы. Катэгорыя стану. Асаблівасці граматычнага выражэння катэгорыі незалежнага, залежнага і зваротна-сярэдняга стану. Сінаніміка стану дзеяслова.
Усе дзеясловы паводле адносін дзеяння да аб’екта падзяляюцца на пераходныя і непераходныя.
Пры пераходных дзеясловах можа быць аб’ект, які ствараецца (пабудаваць дом), змяняецца (пафарбаваць сцены), знішчаецца (разбіць шкло), застаецца нязменным (ухваліць план), успрымаецца органамі пачуццяў (адчу- ваць боль) і інш.
Дзеясловы, пры якіх аб’ект мае форму ўскосных склонаў з прыназоўнікамі і без прыназоўнікаў, акрамя вінавальнага склону без прыназоўніка, называюцца ўскосна-пераходнымі:гуляць у футбол, дапа- магчы сябру, сумаваць па сыне, сябраваць з дзяўчьінай.
Непераходныя дзеясловы называюць дзеянне, не накіраванае на аб’ект: адпачываць, бялець, плысці, сохнуць, сядзець. Гэтыя дзеясловы абазначаюць фізічны і псіхічны стан: спаць, хварэць, весяліцца, журыцца; рух: ісці, бегчы, ехаць, ляцець; становішча ў прасторы: ляжаць, стаяць; праяўленне прыметы: зелянець, чырванець; занятак: настаўнічаць, падарож- нічаць і інш.
Паміж пераходнымі і непераходнымі дзеясловамі існуе сувязь. Адзін і той дзеяслоў можа быць пераходным (чытаць кнігу, спяваць песню) і непераходным (люблю чытаць, умею спяваць), калі ўвага канцэнтруецца на самім дзеянні, а не на аб’екце.
дзеяслоў
1 дзеяслоўны
2 дзеяслоў
См. также в других словарях:
Ходоренко, Ирина — Ирина Ходоренко белор. Ірына Хадарэнка Имя при рождении: Ирина Михайловна Шумская Дата рождения: 19 июня 1976(1976 06 19) (36 лет) Место рождения … Википедия
Тарасов, Константин Иванович — Константин Тарасов белор. Канстанцін/Кастусь Тарасаў … Википедия
Рублевская, Людмила Ивановна — Людмила Ивановна Рублевская белор. Людміла Іванаўна Рублеўская Имя при рождении: Людмила Рублевская Дата рождения: 5 июня 1965(1965 06 05) (47 лет) … Википедия
Мартынов, Виктор Владимирович — В Википедии есть статьи о других людях с такой фамилией, см. Мартынов. Виктор Владимирович Мартынов Дата рождения: 25 января 1924(1924 01 25) (88 лет) Место рождения: Одесса Научная сфера: Лингвистика … Википедия
Minsk — For other uses, see Minsk (disambiguation). Minsk Мінск, Минск … Wikipedia
Белорусский язык — Самоназвание: Беларуская мова Страны: Белоруссия, Россия … Википедия
Воронов, Виталь — У этого термина существуют и другие значения, см. Воронов. Виталь Воронов Дата рождения … Википедия
Союз белорусских писателей — Тип Массовая писательская организация Год основания 8 июня 1934 Расположение Минск, Белоруссия Ключевые фигуры … Википедия
Виталь Воронов — Дата рождения: 18 марта 1983 Место рождения: Беларусь Минск Гражданство: белорусское Род деятельности: литература Направление: проза, пьесы, стихи, эссе … Википедия
Воронов Виталь — Виталь Воронов Дата рождения: 18 марта 1983 Место рождения: Беларусь Минск Гражданство: белорусское Род деятельности: литература Направление: проза, пьесы, стихи, эссе … Википедия
Воронов В. — Виталь Воронов Дата рождения: 18 марта 1983 Место рождения: Беларусь Минск Гражданство: белорусское Род деятельности: литература Направление: проза, пьесы, стихи, эссе … Википедия
Прэзентацыя па беларускай мове на тэмe «Дзеяслоў як часціна мовы»
Выбранный для просмотра документ Дзеяслоў як часціна мовы.ppt
Описание презентации по отдельным слайдам:
Тэма: Настаўнік: Клас: Прадмет: 7 Беларуская мова Дзеяслоў як часціна мовы Кашко Вольга Віктараўна
Бегчы Што запісана на дошцы? Блакітны Далёка Тройка Шкло Глядзець Ляжаць Добразычлівы Якія словы абазначаюць прымету прадмета? Назавіце прыслоўе Назавіце назоўнікі Якія словы засталіся?
Праверце сябе Калі вы адкінеце літары, якія абазначаюць зычныя шыпячыя гукі, то вы зможаце назваць часціну мовы. Ш Ж ДЗ Е Я С ДЖ Л Ч О Ў
Эпіграф: «Дзеяслоў надае мове жыццё,- прысутнасцю сваёю ажыўляе асобныя словы”. Н.Грэч
Уважліва ўслухайцеся ў гукі і, ужываючы дзеясловы, паспрабуйце перадаць свой эмацыянальны настрой.
Перад вамі піктаграмы. Якія эмоцыі выражаюць твары? Пры адказе ўжывайце дзеясловы. сумуе спалохалася марыць злуецца смяецца спрачаецца
Самастойная праца Самастойна сфармулюйце і запішыце тэму ўрока. Пастаўце перад сабой мэту і запішыце яе ў сшытак. Вазьміце свае індывідуальныя карткі вучняў. Будзьце ўважлівымі.
Што такое дзеяслоў? Дзеяслоў – гэта адна з галоўных самастойных часцін мовы, якая абазначае дзеянне, працэс або стан і адказвае на пытанні што рабіць? што зрабіць? Асэнсаванне новай інфармацыі
Дзеясловы могуць абазначаць: рух: бегаць,… фізічнае дзеянне: касіць, … маўленне і думку: марыць,… стан: спаць,… пераход аднаго стану ў другі: закіпаць,… стаўленне асобы да каго-небудзь (чаго-небудзь): любіць,… ляцець; пячы; думаць; весяліцца; раставаць; кпіць. Дапоўніце рады адным прыкладам.
Якія граматычныя катэгорыі ўласцівы дзеяслову?
Якія формы ўласцівы дзеяслову?
Сінтаксічная роля дзеяслова На шэрых коціках вербаў гаспадарліва завіхаюцца пчолы. Вучыцца заўсёды згадзіцца. Сярод палёў і лясоў Кастусь вучыўся пазнаваць самую цікавую кнігу, імя якой – прырода. Восень вецце сухое зграбла і на ўзлессі падпаліла пагрэцца начлежны касцёр. Ужо ў тыя дні вялікага паходу, калі мір стаў вялікай сапраўднасцю, у яго абудзілася моцнае жаданне прадоўжыць перапыненую вайною вучобу.
Правапіс часціцы не- з дзеясловамі Часціца Не з дзеясловамі пішацца асобна, за выключэннем тых дзеясловаў, якія без “Не” не ўжываюцца. Гэта наступныя дзеясловы: ненавідзець, няволіць, непакоіць, нездаровіцца, няможацца.
Стадыя рэфлексіі Што з таго, што вы прачыталі, было для вас знаёмым? Што здалося новым? Якая інфармацыя прадстаўляецца каштоўнай для вас? Прадоўжыце думку: Вывучаць дзеяслоў неабходна … Абмяркуйце новую інфармацыю ў парах, абапіраючыся на наступныя пытанні.
Складанне кластара У цэнтры ліста запішыце назву тэмы ўрока. Вакол назвы тэмы запішыце словы ці сказы, якія адлюстроўваюць асноўны змест урока.
Выбранный для просмотра документ Дзеяслоў як часціна мовы.ppt
Описание презентации по отдельным слайдам:
Тэма: Настаўнік: Клас: Прадмет: 7 Беларуская мова Дзеяслоў як часціна мовы Кашко Вольга Віктараўна
Бегчы Што запісана на дошцы? Блакітны Далёка Тройка Шкло Глядзець Ляжаць Добразычлівы Якія словы абазначаюць прымету прадмета? Назавіце прыслоўе Назавіце назоўнікі Якія словы засталіся?
Праверце сябе Калі вы адкінеце літары, якія абазначаюць зычныя шыпячыя гукі, то вы зможаце назваць часціну мовы. Ш Ж ДЗ Е Я С ДЖ Л Ч О Ў
Эпіграф: «Дзеяслоў надае мове жыццё,- прысутнасцю сваёю ажыўляе асобныя словы”. Н.Грэч
Уважліва ўслухайцеся ў гукі і, ужываючы дзеясловы, паспрабуйце перадаць свой эмацыянальны настрой.
Перад вамі піктаграмы. Якія эмоцыі выражаюць твары? Пры адказе ўжывайце дзеясловы. сумуе спалохалася марыць злуецца смяецца спрачаецца
Самастойная праца Самастойна сфармулюйце і запішыце тэму ўрока. Пастаўце перад сабой мэту і запішыце яе ў сшытак. Вазьміце свае індывідуальныя карткі вучняў. Будзьце ўважлівымі.
Што такое дзеяслоў? Дзеяслоў – гэта адна з галоўных самастойных часцін мовы, якая абазначае дзеянне, працэс або стан і адказвае на пытанні што рабіць? што зрабіць? Асэнсаванне новай інфармацыі
Дзеясловы могуць абазначаць: рух: бегаць,… фізічнае дзеянне: касіць, … маўленне і думку: марыць,… стан: спаць,… пераход аднаго стану ў другі: закіпаць,… стаўленне асобы да каго-небудзь (чаго-небудзь): любіць,… ляцець; пячы; думаць; весяліцца; раставаць; кпіць. Дапоўніце рады адным прыкладам.
Якія граматычныя катэгорыі ўласцівы дзеяслову?
Якія формы ўласцівы дзеяслову?
Сінтаксічная роля дзеяслова На шэрых коціках вербаў гаспадарліва завіхаюцца пчолы. Вучыцца заўсёды згадзіцца. Сярод палёў і лясоў Кастусь вучыўся пазнаваць самую цікавую кнігу, імя якой – прырода. Восень вецце сухое зграбла і на ўзлессі падпаліла пагрэцца начлежны касцёр. Ужо ў тыя дні вялікага паходу, калі мір стаў вялікай сапраўднасцю, у яго абудзілася моцнае жаданне прадоўжыць перапыненую вайною вучобу.
Правапіс часціцы не- з дзеясловамі Часціца Не з дзеясловамі пішацца асобна, за выключэннем тых дзеясловаў, якія без “Не” не ўжываюцца. Гэта наступныя дзеясловы: ненавідзець, няволіць, непакоіць, нездаровіцца, няможацца.
Стадыя рэфлексіі Што з таго, што вы прачыталі, было для вас знаёмым? Што здалося новым? Якая інфармацыя прадстаўляецца каштоўнай для вас? Прадоўжыце думку: Вывучаць дзеяслоў неабходна … Абмяркуйце новую інфармацыю ў парах, абапіраючыся на наступныя пытанні.
Складанне кластара У цэнтры ліста запішыце назву тэмы ўрока. Вакол назвы тэмы запішыце словы ці сказы, якія адлюстроўваюць асноўны змест урока.
Курс повышения квалификации
Охрана труда
Курс профессиональной переподготовки
Библиотечно-библиографические и информационные знания в педагогическом процессе
Курс профессиональной переподготовки
Охрана труда
Ищем педагогов в команду «Инфоурок»
Номер материала: ДБ-628599
Не нашли то что искали?
Вам будут интересны эти курсы:
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.
Учителя о ЕГЭ: секреты успешной подготовки
Время чтения: 11 минут
В России утвердили новый порядок формирования федерального перечня учебников
Время чтения: 1 минута
В России стартует пилотный проект по реабилитации детей-инвалидов
Время чтения: 2 минуты
Минздрав включил вакцинацию подростков от ковида в календарь прививок
Время чтения: 1 минута
Учителя о ЕГЭ: секреты успешной подготовки
Время чтения: 11 минут
В Минпросвещения рассказали о формате обучения школьников после праздников
Время чтения: 1 минута
АСИ организует конкурс лучших управленческих практик в сфере детского образования
Время чтения: 2 минуты
Подарочные сертификаты
Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.
Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов.
Урок беларускай мовы «Дзеяслоў як часціна мовы»
Тэма ўрока: Дзеяслоў як часціна мовы
Мэты ўрока : актывізаваць работу вучняў на ўроку шляхам праблемнай сітуацыі;
развіваць уменні вучняў самастойна вызначаць свае веды – невядомае па вывучаемай тэме; працаваць у парах, параўноўваць, аналізаваць,фармуляваць пытанні, рабіць устаўкі;
сістэматызаваць матэрыял у кластар;
выхоўваць жаданне пераасэнсавання ўласных ведаў па вывучаемай тэме і іх практычнае прымяненне.
Задачы ўрока: імкнуцца максімальна наблізіць вучняў да працэсу самастойнага атрымання новай інфармацыі па вывучаемай тэме “Дзеяслоў як часціна мовы”.
Тып урока: вывучэнне новай тэмы;
Прыёмы ўрока: індывідуальная работа вучняў на ўроку; групавая работа; прыём “мазгавога штурму”; “інсерт”, складанне кластара.
Абсталяванне: рознакаляровыя палоскі, урывак з твора Эдварда Грыга “Раніца ў лесе”, твары-піктаграмы, індывідуальныя карткі вучняў, прэзентацыя,
Эпіграф да ўрока: «Дзеяслоў надае мове жыццё,- прысутнасцю сваёю ажыўляе асобныя словы”. М.Грэч
І. Арганізацыйны момант урока
* Добры дзень. Мы сёння як і заўсёды рады нашай сустрэчы і гатовы да сумеснай творчай працы. Перад вамі на сталах ляжаць каляровыя палоскі: чырвоная, жоўтая, сіняя, зялёная, чорная. Паглядзіце на іх ўважліва і выберыце з іх тую, якой адпавядае ваш цяперашні эмацыянальны настрой. Дзякуй!
ІІ. Стадыя вызаву. Падрыхтоўчы этап
На дошцы запісаны словы: яблык, блакітны, добразычлівы, бегчы, шкло, глядзець, далёка, ляжаць. (Слайд 2)
Паглядзіце, што запісана на дошцы? (словы)
Якія словы абазначаюць прымету прадмета?
Якое слова адказвае на пытанне як?
Якія словы засталіся? (запішыце ў сшытак)
Якая гэтая часціна мовы?
Давайце праверым сябе. Калі вы адкінеце літары, якія абазначаюць зычныя шыпячыя гукі, то вы зможаце назваць новую часціну мовы. (Слайд 3)
ІІІ. Уступнае слова настаўніка
Тэма нашага сённяшняга ўрока – “Дзеяслоў як часціна мовы”. На цудадзейную сілу дзеяслова звярталі ўвагу многія пісьменнікі і мовазнаўцы. Напрыклад, Мікалай Грэч пісаў: «Дзеяслоў надае мове жыццё, – прысутнасцю сваёю ажыўляе асобныя словы”. (Слайд 4)
Выказванне Мікалая Грэча вы бачыце на дошцы ў якасці эпіграфа да сённяшняга ўрока. Дзеяслоў – гэта важнейшая часціна мовы. Ужо ў самой назве падкрэсліваецца яго асаблівая значнасць. Дзеяслоў як часціна мовы абазначае “дзеянне”, “працэс”. З дапамогай дзеяслова мы ведаем, як усё ў гэтым свеце рухаецца, гаворыць, як гучыць, як адчувае сябе.
– Як вы разумееце выказванне Мікалая Грэча?
З дапамогай назоўніка можна назваць усё, што знаходзіцца вакол нас. Прыметнікі дапамагаюць нам удакладніць тое, што названа назоўнікам, але толькі дзеясловы могуць “ажыўляць” навакольны свет.
Мовазнаўцамі дзеяслоў выдзяляецца як самая складаная і ёмістая самастойная часціна мовы. Па падлікам вучоных дзеяслоў займае другое месца (пасля назоўніка) па частаце ўжывання ў мове.
Прычым ў тэкстах розных стыляў дзеяслову адводзіцца неаднолькавая роля. Так, у афіцыйна-дзелавым стылі – прыкладна 6 % дзеясловаў, у навуковым – каля 10 %. У мастацкай мове дзеяслоў ужываецца найбольш часцей: 15% усіх слоў мастацкага тэксту – дзеясловы. Майстры мовы ўмела выкарыстоўваюць ў сваіх творах прамое і пераноснае значэнне дзеяслова.
Давайце ж усе разам будзем вучыцца карыстацца ўсёй шматграннасцю дзеяслоўнай лексікі і выбіраць найбольш дакладныя для кожнай моўнай сітуацыі дзеясловы.
1. А зараз правядзем цікавую зарадку для мазгоў “Хто што робіць?” (слайд 5)