Что такое дзеяслоу в белорусском языке
Віды, формы і прыклады дзеясловаў
Нездарма ж «дзеясловам» нашы продкі звалі ў прынцыпе гаворка, гэтак жа гэтае слова інтэрпрэтуецца ў слоўніку В. Даля. Прыклады дзеясловаў, іх выкарыстанне, змяненне разбяром ў дадзеным артыкуле.
Дзеяслоў як часціна мовы
Марфалагічныя і сінтаксічныя прыкметы
Што тычыцца сінтаксічнай ролі, то часцей за ўсё дзеяслоў выкарыстоўваецца ў якасці выказніка, ён жа разам з дзейнікам ўтварае прэдыкатыўных або граматычную аснову. Дзеяслоў у сказе можа распаўсюджвацца. Гэтую функцыю выконвае назоўнік альбо прыслоўе.
інфінітыў
У кожнага дзеяслова маецца пачатковая форма, яна і называецца інфінітывам. Пытанні задаем наступныя: «што рабіць?», «Што зрабіць?». Прыклады нявызначаных дзеясловаў: вучыць, маляваць (што рабіць?), Вывучыць, намаляваць (што зрабіць?).
віды дзеяслова
форма ладу
Змяняюцца дзеясловы і па ладзе. Іх усяго тры: ўмоўнае (умоўны), абвесны і загадны.
катэгорыя часу
Форму будучага часу здольныя мець дзеясловы абодвух відаў, закончанага і незакончанага. Яна бывае двух тыпаў: простая і складаная. Першая характэрная для дзеясловаў закончанага трывання: пабудую, прыляпіце, Напілуеце і г.д. Будучыня складанае ўтвараюць дзеясловы незакончанага трывання. Параўнаем: буду будаваць, буду ляпіць, буду пілаваць. Такім чынам, форма гэтая утвараецца з дапамогай дзеяслова «быць», пастаўленага ў будучы просты, і інфінітыва.
У сучаснасці і будучыні часах дзеясловы маюць твар і лік. Пра іх і пагаворым ніжэй.
Твар і лік
Калі дзеяслоў стаіць у першым асобе, ён паказвае, што дзеянне вырабляе сам казаў. Напрыклад: «Я гартуецца кожны дзень, абліваючыся сцюдзёнай вадой і абціраючы снегам».
Пра тое, што дзеянне выконвае суразмоўца таго, хто гаворыць, нам раскажа другая асоба дзеяслова. Да прыкладу: «Ты выдатна ведаеш, колькі будзе двойчы два». Дзеясловы ў гэтай жа форме могуць мець абагульнены сэнс, пазначаць дзеянні, характэрныя для любога чалавека. Часцей за ўсё гэта можна сустрэць у прыказках: «На чужой роток ня накінеш платок». Адрозніць такія прапановы проста: у іх, як правіла, адсутнічае падлягае.
Спражэнне і асабістыя заканчэння дзеяслова
II спражэнне (заканчэння)
Прэзентацыя па беларускай мове на тэмe «Дзеяслоў як часціна мовы»
Выбранный для просмотра документ Дзеяслоў як часціна мовы.ppt
Описание презентации по отдельным слайдам:
Тэма: Настаўнік: Клас: Прадмет: 7 Беларуская мова Дзеяслоў як часціна мовы Кашко Вольга Віктараўна
Бегчы Што запісана на дошцы? Блакітны Далёка Тройка Шкло Глядзець Ляжаць Добразычлівы Якія словы абазначаюць прымету прадмета? Назавіце прыслоўе Назавіце назоўнікі Якія словы засталіся?
Праверце сябе Калі вы адкінеце літары, якія абазначаюць зычныя шыпячыя гукі, то вы зможаце назваць часціну мовы. Ш Ж ДЗ Е Я С ДЖ Л Ч О Ў
Эпіграф: «Дзеяслоў надае мове жыццё,- прысутнасцю сваёю ажыўляе асобныя словы”. Н.Грэч
Уважліва ўслухайцеся ў гукі і, ужываючы дзеясловы, паспрабуйце перадаць свой эмацыянальны настрой.
Перад вамі піктаграмы. Якія эмоцыі выражаюць твары? Пры адказе ўжывайце дзеясловы. сумуе спалохалася марыць злуецца смяецца спрачаецца
Самастойная праца Самастойна сфармулюйце і запішыце тэму ўрока. Пастаўце перад сабой мэту і запішыце яе ў сшытак. Вазьміце свае індывідуальныя карткі вучняў. Будзьце ўважлівымі.
Што такое дзеяслоў? Дзеяслоў – гэта адна з галоўных самастойных часцін мовы, якая абазначае дзеянне, працэс або стан і адказвае на пытанні што рабіць? што зрабіць? Асэнсаванне новай інфармацыі
Дзеясловы могуць абазначаць: рух: бегаць,… фізічнае дзеянне: касіць, … маўленне і думку: марыць,… стан: спаць,… пераход аднаго стану ў другі: закіпаць,… стаўленне асобы да каго-небудзь (чаго-небудзь): любіць,… ляцець; пячы; думаць; весяліцца; раставаць; кпіць. Дапоўніце рады адным прыкладам.
Якія граматычныя катэгорыі ўласцівы дзеяслову?
Якія формы ўласцівы дзеяслову?
Сінтаксічная роля дзеяслова На шэрых коціках вербаў гаспадарліва завіхаюцца пчолы. Вучыцца заўсёды згадзіцца. Сярод палёў і лясоў Кастусь вучыўся пазнаваць самую цікавую кнігу, імя якой – прырода. Восень вецце сухое зграбла і на ўзлессі падпаліла пагрэцца начлежны касцёр. Ужо ў тыя дні вялікага паходу, калі мір стаў вялікай сапраўднасцю, у яго абудзілася моцнае жаданне прадоўжыць перапыненую вайною вучобу.
Правапіс часціцы не- з дзеясловамі Часціца Не з дзеясловамі пішацца асобна, за выключэннем тых дзеясловаў, якія без “Не” не ўжываюцца. Гэта наступныя дзеясловы: ненавідзець, няволіць, непакоіць, нездаровіцца, няможацца.
Стадыя рэфлексіі Што з таго, што вы прачыталі, было для вас знаёмым? Што здалося новым? Якая інфармацыя прадстаўляецца каштоўнай для вас? Прадоўжыце думку: Вывучаць дзеяслоў неабходна … Абмяркуйце новую інфармацыю ў парах, абапіраючыся на наступныя пытанні.
Складанне кластара У цэнтры ліста запішыце назву тэмы ўрока. Вакол назвы тэмы запішыце словы ці сказы, якія адлюстроўваюць асноўны змест урока.
Выбранный для просмотра документ Дзеяслоў як часціна мовы.ppt
Описание презентации по отдельным слайдам:
Тэма: Настаўнік: Клас: Прадмет: 7 Беларуская мова Дзеяслоў як часціна мовы Кашко Вольга Віктараўна
Бегчы Што запісана на дошцы? Блакітны Далёка Тройка Шкло Глядзець Ляжаць Добразычлівы Якія словы абазначаюць прымету прадмета? Назавіце прыслоўе Назавіце назоўнікі Якія словы засталіся?
Праверце сябе Калі вы адкінеце літары, якія абазначаюць зычныя шыпячыя гукі, то вы зможаце назваць часціну мовы. Ш Ж ДЗ Е Я С ДЖ Л Ч О Ў
Эпіграф: «Дзеяслоў надае мове жыццё,- прысутнасцю сваёю ажыўляе асобныя словы”. Н.Грэч
Уважліва ўслухайцеся ў гукі і, ужываючы дзеясловы, паспрабуйце перадаць свой эмацыянальны настрой.
Перад вамі піктаграмы. Якія эмоцыі выражаюць твары? Пры адказе ўжывайце дзеясловы. сумуе спалохалася марыць злуецца смяецца спрачаецца
Самастойная праца Самастойна сфармулюйце і запішыце тэму ўрока. Пастаўце перад сабой мэту і запішыце яе ў сшытак. Вазьміце свае індывідуальныя карткі вучняў. Будзьце ўважлівымі.
Што такое дзеяслоў? Дзеяслоў – гэта адна з галоўных самастойных часцін мовы, якая абазначае дзеянне, працэс або стан і адказвае на пытанні што рабіць? што зрабіць? Асэнсаванне новай інфармацыі
Дзеясловы могуць абазначаць: рух: бегаць,… фізічнае дзеянне: касіць, … маўленне і думку: марыць,… стан: спаць,… пераход аднаго стану ў другі: закіпаць,… стаўленне асобы да каго-небудзь (чаго-небудзь): любіць,… ляцець; пячы; думаць; весяліцца; раставаць; кпіць. Дапоўніце рады адным прыкладам.
Якія граматычныя катэгорыі ўласцівы дзеяслову?
Якія формы ўласцівы дзеяслову?
Сінтаксічная роля дзеяслова На шэрых коціках вербаў гаспадарліва завіхаюцца пчолы. Вучыцца заўсёды згадзіцца. Сярод палёў і лясоў Кастусь вучыўся пазнаваць самую цікавую кнігу, імя якой – прырода. Восень вецце сухое зграбла і на ўзлессі падпаліла пагрэцца начлежны касцёр. Ужо ў тыя дні вялікага паходу, калі мір стаў вялікай сапраўднасцю, у яго абудзілася моцнае жаданне прадоўжыць перапыненую вайною вучобу.
Правапіс часціцы не- з дзеясловамі Часціца Не з дзеясловамі пішацца асобна, за выключэннем тых дзеясловаў, якія без “Не” не ўжываюцца. Гэта наступныя дзеясловы: ненавідзець, няволіць, непакоіць, нездаровіцца, няможацца.
Стадыя рэфлексіі Што з таго, што вы прачыталі, было для вас знаёмым? Што здалося новым? Якая інфармацыя прадстаўляецца каштоўнай для вас? Прадоўжыце думку: Вывучаць дзеяслоў неабходна … Абмяркуйце новую інфармацыю ў парах, абапіраючыся на наступныя пытанні.
Складанне кластара У цэнтры ліста запішыце назву тэмы ўрока. Вакол назвы тэмы запішыце словы ці сказы, якія адлюстроўваюць асноўны змест урока.
Курс повышения квалификации
Охрана труда
Курс профессиональной переподготовки
Библиотечно-библиографические и информационные знания в педагогическом процессе
Курс профессиональной переподготовки
Охрана труда
Ищем педагогов в команду «Инфоурок»
Номер материала: ДБ-628599
Не нашли то что искали?
Вам будут интересны эти курсы:
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.
Учителя о ЕГЭ: секреты успешной подготовки
Время чтения: 11 минут
Учительница из Киргизии победила в конкурсе Минпросвещения РФ «Учитель-международник»
Время чтения: 2 минуты
Ученые изучили проблемы родителей, чьи дети учатся в госпитальных школах
Время чтения: 5 минут
В Минпросвещения рассказали о формате обучения школьников после праздников
Время чтения: 1 минута
Учителя о ЕГЭ: секреты успешной подготовки
Время чтения: 11 минут
Поставщики интернета для школ будут работать с российским оборудованием
Время чтения: 1 минута
В России утвердили новый порядок формирования федерального перечня учебников
Время чтения: 1 минута
Подарочные сертификаты
Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.
Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов.
Дзеяслоў. Неазначальная форма дзеяслова. Часы дзеяслова (5 клас)
Тэма: Дзеяслоў . Неазначальная форма дзеяслова. Часы дзеяслова
Мэта:спрыяць паглыбленню ведаў па тэме “Дзеяслоў”.
удасканальванне ўмення знаходзіць дзеясловы ў тэксце, ставіць пытанне да іх;
групаванне дзеясловаў па семантычных прыметах;
адрозніванне дзеяловаў ад дзеяслоўных назоўнікаў,прыметнікаў ;
вызначэнне дзеясловаў неазначальнай формы; агульны сэнс, час дзеяслова;
вых аванне павагі да роднай мовы праз дыдактычны матэрыял урока.
Мэта на мове вучняў (запісваецца на дошцы):
паўтару, што такое дзеяслоў ;
даведаюся пра группы дзеясловаў паводле значэння;
успомню, што такое неазначальная форма дзеяслова;
Пералік базавых паняццяў: інфінітыў, час, сінтаксічная роля ў сказе.
наглядны, славесны, практычны,праблемна-пошукавы.
Формы арганізацыі вучэбнай дзейнасці: калектыўная, франтальная, індывідуальная, парная.
Абсталяванне: вучэбны дапаможнік для 5-х класаў, табліца “Часы дзяслова”, карткі з заданнямі, выява восені, кластар, малюнак мясарубкі, партфеля, сметніцы, яблык
знаходзіць і не здавацца.
1. Арганізацыйны момант.
– Добры дзень! Старажытныя грэкі казалі: “Добры настрой – палова
перамогі”. Я вам жадаю с ё ння на ўроку поспехаў.
І нагадваю правілы ўрока: правіла паднятай рукі. 2.правіла цішыні.
2. Паведамленне тэмы, пастаноўка задач, матывацыя вучэбнай дзейнасці.
– У якасці эпіграфа ўзяты словы А. Тэнісана: “Змагацца, шукаць,
знаходзіць і не здавацца ”.
– Як вы разумееце іх сэнс? (Адказы вучняў).
– Сапраўды, мы с ё ння з вамі будзем шукаць і знаходзіць веды.
– Словы якой часціны мовы пераважаюць у эпіграфе? (Дзеяслоў)
– Так. Як вы зразумелі, тэма нашага с ё нняшняга
— Давайце паспрабуем самі сфармуляваць мэты с ё нняшняга ўрока.
(Вучні з дапамогай апорных слоў фармулююць мэты ўрока на зразумелай ім
мове, настаўнік вывешвае на дошцы наштобузу ).
Паўтару, што такое дзеяслоў
Даведаюся пра группы дзеясловаў паводле значэння.
Успомню, што такое неазначальная форма дзеяслова.
Паспяхова выканаю тэст.
Я паўтару …( што такое дзеяслоў ) што такое дзеяслоў
Я буду ведаць… ( што такое неазначальная форма дзеяслова, часы дзеялова )
— Актуалізацыя апорных ведаў :
Звярніце ўвагу на дошку. Там змешчаны словы.Вам трэба размеркаваць іх па групах: назоўнік, прыметнік і займеннік.
Яблык, блакітны, вясёлы, бегчы, шкло, паглядзець, яно, ляжаць,мы,дачка, папера, смачны, высокі, вы, ён.
-Якія словы абазначаюць дзеянне? (бегчы, паглядзець, ляжаць).
Ужо ў самой назве падкрэсліваецца яго асаблівая значнасць. Дзеяслоў як часціна мовы абазначае “дзеянне”, “працэс”. З дапамогай дзеяслова мы ведаем, як усё ў гэтым свеце рухаецца, гаворыць, як гучыць, як адчувае сябе. З дапамогай назоўніка можна назваць усё, што знаходзіцца вакол нас. Прыметнікі дапамагаюць нам удакладніць тое, што названа назоўнікам, але толькі дзеясловы могуць “ажыўляць” навакольны свет.
Мовазнаўцамі дзеяслоў выдзяляецца як самая складаная і ёмістая самастойная часціна мовы. Па падлікам вучоных, дзеяслоў займае другое месца (пасля назоўніка) па частаце ўжывання ў мове.
Давайце паставім пытанні да нашых дзеясловаў? (што рабіць? што зрабіць?).
-А зараз паспрабуем ўзнавіць азначэнне дзеяслова (вучні адказваюць, што такое дзеяслоў).
Што такое дзеяслоў даведаліся, а працу над ім пачнем з зарадк і для мазгоў “Хто што робіць?” ( запіс)
Асобыя формы дзеяслова
Першае спражэнне Другое спражэнне
Асабовыя дзеясловы. Спражэнне дзеясловаў
У дзеясловах форма асобы паказвае на ўтваральніка дзеяння, якім можа быць чалавек, наогул жывая істота ці неадушаўлёны прадмет. Першая асоба паказвае, што дзеянне ўтварае той, хто гаворыць (рамантую, перачытваю, вучуся); другая – дзеянне яго субяседніка (рамантуеш, перачытваеш, вучышся); трэцяя – дзеянне асобы або прадмета, якія не ўдзельнічаюць у размове (рамантуе, перачытвае, вучыцца, зелянее). Такія дзеясловы называюць асабовымі.
Асабовыя дзеясловы маюць пэўныя канчаткі ў формах адзіночнага і множнага ліку цяперашняга і будучага простага часу. У форме прошлага часу дзеясловы не маюць асабовых канчаткаў.
Найбольш выразна спражэнні дзеясловаў адрозніваюцца ў 3-й асобе адзіночнага і множнага ліку. Асабліва лёгка вызначыць спражэнне дзеясловаў, калі ў асабовых формах націск падае на канчатак: ідзеш, вязеш, глядзіш, маўчыш; ідзе, вязе, глядзіць, маўчыць; ідзём, вязём, глядзім, маўчым і г.д. У асабовых формах з ненаціскнымі канчаткамі вызначыць тып спражэння дапамагаеінфінітыў.
Да II спражэння адносяцца дзеясловы, якія ў інфінітыве заканчваюцца на -іць(-ыць): бяліць, варыць, касіць, любіць і інш. (за выключэннем аднаскладовых дзеясловаў тыпу біць, віць, ліць, мыць, выць, шыць, якія адносяцца да I спражэння); дзеясловы на -эць(-ець), калі э(е) не захоўваецца ў 1-й асобе адзіночнага ліку цяперашняга часу: гарэць (гару), глядзець, ляцець, цярпець (але: хацець – I спражэнне). Да II спражэння таксама належаць дзеясловы гнаць, спаць, належаць, стаяць, баяцца. Усе астатнія дзеясловы адносяцца да I спражэння.
Дзеепрыметнік – форма дзеяслова, якая абазначае прымету або ўласцівасць прадмета (асобы) паводле дзеяння, адказвае на пытанні які? якая? якое? якія?: Нямераная, няхожаная тайга жыве, шуміць, стракоча і дыхае лёгкім, прыглушаным водгуллем. Табе, з прытомленым сэрцам, прысыпанаму сівізной, хочацца зноў сустрэцца з далёкай сваёй вясной.
Дзеепрыметнікі маюць асаблівасці дзеяслова (стан, трыванне, час, пераходнасць/непераходнасць) і прыметніка (род, лік, склон).
Дзеепрыслоўе – асобая нязменная форма дзеяслова, якая абазначае дадатковае дзеянне і паясняе дзеяслоў-выказнік, адказвае на пытанні што робячы? што зрабіўшы?: Дарога знікла з вачэй, не дайшоўшы да гасцінца, абапал якога стаялі парадзелыя бярозы.
Дзеепрыслоўі маюць прыметы дзеяслова (трыванне, час, зваротнасць/ незваротнасць, пераходнасць/непераходнасць) і прыслоўя (нязменнасць).
Раздатка «Дзеяслоў як часціна мовы»
Да асабовых належаць дзеясловы, якія паказ-
ваюць, хто ўтварае дзеянне: (я) чытаю, (вы) бачыце.
Безасабовыя дзеясловы абазначаюць дзеянні,
якія адбываюцца самі па сабе, без дзеючай асобы (прадмета) : заімжыла.
Нез варотныя дзеясловы
Усе астатнія дзеясловы, якія не указываюць на ўтваральніка дзеяння.
вучыць, вучу, вучыў, буду вучыць
закончанае дзеянне, г. зн. якое адбылося ці абавязкова адбудзецца: вывучыць, вывучыў, вывучу
адказваюць на пытанні
ш т о б у д у р а б і ц ь?
ш т о з р а б і ц ь?
цяперашняга, прошлага і будучага часу: чытаю, чытаў, буду чытаць.
прошлага і будучага простага часу: прачытаў, прачытаю .
Курс повышения квалификации
Охрана труда
Курс профессиональной переподготовки
Библиотечно-библиографические и информационные знания в педагогическом процессе
Курс профессиональной переподготовки
Охрана труда
Ищем педагогов в команду «Инфоурок»
Номер материала: ДБ-533546
Не нашли то что искали?
Вам будут интересны эти курсы:
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.
Учителя о ЕГЭ: секреты успешной подготовки
Время чтения: 11 минут
В Минпросвещения рассказали о формате обучения школьников после праздников
Время чтения: 1 минута
Учителя о ЕГЭ: секреты успешной подготовки
Время чтения: 11 минут
В России утвердили новый порядок формирования федерального перечня учебников
Время чтения: 1 минута
Рособрнадзор разрешил провести ВПР по некоторым предметам на компьютерах
Время чтения: 0 минут
В России стартует пилотный проект по реабилитации детей-инвалидов
Время чтения: 2 минуты
Чем заняться с детьми в новогодние праздники в Москве
Время чтения: 4 минуты
Подарочные сертификаты
Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.
Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов.