Что такое мэта па беларускай мове
Что такое мэта па беларускай мове
бро́мэта́н — бромэтан … Русское словесное ударение
Лиззи Магуайер — Lizzie McGuire Жанр … Википедия
Лиззи Магуайер (сериал) — Лиззи Магуайер Lizzie McGuire Жанр Ситком Автор идеи Терри Мински В главных ролях Хилари Дафф Лалэйн Вергара Адам Лэмберг Джейк Томас Холли Тодд Роберт Кэррэдин … Википедия
Лиззи Макгуайер (сериал) — Лиззи Магуайер Lizzie McGuire Жанр Ситком Автор идеи Терри Мински В главных ролях Хилари Дафф Лалэйн Вергара Адам Лэмберг Джейк Томас Холли Тодд Роберт Кэррэдин … Википедия
Беверли-Хиллз, 90210 (Сезон 9) — Беверли Хиллз, 90210. Сезон 9 Страна … Википедия
глава 25 — БОГИ, СТАВШИЕ РЫЦАРЯМИ КОРОЛЯ АРТУРА По правде говоря, английским читателям лучше знакомы не эти фрагменты легенды об Артуре. Образ, с которым сегодня чаще всего ассоциируется это имя в сознании читателя, не Артур в ипостаси бога, а Артур… … Энциклопедия мифологии
Pledging Mr. Johnson (CSI) — Обязательный мистер Джонсон Pledging Mr. Johnson Сериал «CSI. Место преступления» Номер серии Сезон 1 Серия № Приглашённые звёзды Джудит Скотт Гаррисон Юнг Грант Хеслов … Википедия
Беверли-Хиллз, 90210 (Сезон 10) — Беверли Хиллз, 90210. Сезон 10 Страна … Википедия
глава 25 — БОГИ, СТАВШИЕ РЫЦАРЯМИ КОРОЛЯ АРТУРА По правде говоря, английским читателям лучше знакомы не эти фрагменты легенды об Артуре. Образ, с которым сегодня чаще всего ассоциируется это имя в сознании читателя, не Артур в ипостаси бога, а Артур… … Кельтская мифология. Энциклопедия
глава 18 — БОГИ КЕЛЬТОВ БРИТАНИИ Мифы и легенды о богах древних бриттов дошли до нас в столь же компактном или, наоборот, развернутом изложении, что и мифы о гэльских божествах, сохранившиеся в стариных ирландских и шотландских манускриптах. Они тоже… … Энциклопедия мифологии
глава 22 — ПОБЕДЫ СИЛ СВЕТА НАД ТЬМОЙ Однако силы света далеко не всегда одерживали столь блистательные победы над исчадиями тьмы. Даже сам Гвидион фаб Дон был вынужден заплатить изрядную дань неудаче. Напав на Кэр Сиди одно из многочисленных… … Энциклопедия мифологии
Что такое мэта па беларускай мове
Смотреть что такое «мэта» в других словарях:
бро́мэта́н — бромэтан … Русское словесное ударение
Лиззи Магуайер — Lizzie McGuire Жанр … Википедия
Лиззи Магуайер (сериал) — Лиззи Магуайер Lizzie McGuire Жанр Ситком Автор идеи Терри Мински В главных ролях Хилари Дафф Лалэйн Вергара Адам Лэмберг Джейк Томас Холли Тодд Роберт Кэррэдин … Википедия
Лиззи Макгуайер (сериал) — Лиззи Магуайер Lizzie McGuire Жанр Ситком Автор идеи Терри Мински В главных ролях Хилари Дафф Лалэйн Вергара Адам Лэмберг Джейк Томас Холли Тодд Роберт Кэррэдин … Википедия
Беверли-Хиллз, 90210 (Сезон 9) — Беверли Хиллз, 90210. Сезон 9 Страна … Википедия
глава 25 — БОГИ, СТАВШИЕ РЫЦАРЯМИ КОРОЛЯ АРТУРА По правде говоря, английским читателям лучше знакомы не эти фрагменты легенды об Артуре. Образ, с которым сегодня чаще всего ассоциируется это имя в сознании читателя, не Артур в ипостаси бога, а Артур… … Энциклопедия мифологии
Pledging Mr. Johnson (CSI) — Обязательный мистер Джонсон Pledging Mr. Johnson Сериал «CSI. Место преступления» Номер серии Сезон 1 Серия № Приглашённые звёзды Джудит Скотт Гаррисон Юнг Грант Хеслов … Википедия
Беверли-Хиллз, 90210 (Сезон 10) — Беверли Хиллз, 90210. Сезон 10 Страна … Википедия
глава 25 — БОГИ, СТАВШИЕ РЫЦАРЯМИ КОРОЛЯ АРТУРА По правде говоря, английским читателям лучше знакомы не эти фрагменты легенды об Артуре. Образ, с которым сегодня чаще всего ассоциируется это имя в сознании читателя, не Артур в ипостаси бога, а Артур… … Кельтская мифология. Энциклопедия
глава 18 — БОГИ КЕЛЬТОВ БРИТАНИИ Мифы и легенды о богах древних бриттов дошли до нас в столь же компактном или, наоборот, развернутом изложении, что и мифы о гэльских божествах, сохранившиеся в стариных ирландских и шотландских манускриптах. Они тоже… … Энциклопедия мифологии
глава 22 — ПОБЕДЫ СИЛ СВЕТА НАД ТЬМОЙ Однако силы света далеко не всегда одерживали столь блистательные победы над исчадиями тьмы. Даже сам Гвидион фаб Дон был вынужден заплатить изрядную дань неудаче. Напав на Кэр Сиди одно из многочисленных… … Энциклопедия мифологии
Колькі гадоў беларускай мове? Факты і міфы
Як шмат пытанняў выклікае спалучэнне слоў «беларуская мова»… А колькі ж гадоў гэтай мове? Можа, яе прыдумалі пісьменнікі пачатку ХХ стагоддзя? А ці самастойная гэтая мова? Адкуль яна з’явілася і хто на ёй размаўляў? Ці захаваліся старажытныя тэксты на гэтай мове. Даём слова вядучаму навуковаму супрацоўніку Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа НАН Беларусі, кандыдату філалагічных навук Ірыне Будзько.
Пра што пойдзе гаворка:
Колькі гадоў беларускай мове?
Беларускай мове столькі ж гадоў, колькі любой са славянскіх моў: рускай, украінскай, польскай і г. д. Падмуркам для стварэння і развіцця славянскіх моў паслужылі дыялекты асобных славянскіх плямёнаў, якія два тысячагоддзі таму пачалі рассяляцца па велізарных тэрыторыях Цэнтральнай і Усходняй Еўропы, дзе да нядаўняга часу яшчэ панаваў ледавік.
Ужо ў самым пачатку нашай эры славян пачынаюць згадваць у старажытных рымскіх, гоцкіх, арабскіх, візантыйскіх тэкстах, называючы іх венедамі, антамі, склавенамі, славенамі. Больш падрабязна пра славян мы чытаем у знакамітай «Аповесці мінулых гадоў», дзе Нестар-летапісец пералічае наступныя плямёны: паляне, драўляне (або дзераўляне), севяране, дрыгавічы, радзімічы, крывічы, славене, вяцічы, бужане, углічы, ціверцы, харваты.
У аснову беларускай мовы ляглі дыялекты трох славянскіх плямёнаў. Гэта дрыгавічы (жылі за Прыпяццю аж да Заходняй Дзвіны і ў межах верхняга цячэння Нёмана), крывічы (жылі ўздоўж сярэдняга цячэння Заходняй Дзвіны, на рацэ Палата) і радзімічы (жылі ў басейне Сожа). У прынцыпе, сённяшняя групоўка беларускіх гаворак фактычна адлюстроўвае колішняе рассяленне згаданых плямёнаў на нашай тэрыторыі.
Паколькі славяне прыйшлі ў Цэнтральную і Усходнюю Еўропу ў выніку вялікай міграцыйнай хвалі, так званага Вялікага перасялення народаў, яны кантактавалі і з іншымі плямёнамі, якія таксама засялялі гэтыя тэрыторыі. Так, беларускі этнас фарміраваўся пад моцным уплывам балтаў. Гэты ўплыў адбіўся на элементах традыцыйнай культуры беларусаў, пакінуў след у назвах нашых населеных пунктаў, рэк, азёр і іншых геаграфічных аб’ектаў, адлюстраваўся на знешнасці і ментальнасці. Шмат дзе ў беларускіх вёсках, асабліва на поўначы краіны, і сёння можна пачуць словы, ад якіх вее даўніной:
бонда ‘бохан хлеба’ (па-літоўску bonda), гярдэкаць і гівягаць ‘незразумела, невыразна гаварыць’ (па-літоўску girdeti ‘чуць’ і gyvas ‘здароў’ адпаведна), дырван, дзірван ‘аблога, неапрацаваны ўчастак зямлі’ (па-літоўску dirvanas), крушня ‘груда камянёў’ (па-літоўску krūsnis), кумпяк ‘шынка’ (па-літоўску kumpis), парсюк ‘парася’ (па-літоўску paršiukas), раўгеня ‘посная страва, якая гатавалася з аўсянай мукі’ (па-літоўску raugene), руплівы ‘працавіты, старанны’ (па-літоўску rūpnus, rūpus, rūpestingas), рэзгіны ‘прылада для пераноскі сена’ (па-літоўску rezgines), свіран ‘склад, сховішча’ (па-літоўску svirnas) і інш.
Асабліва моцна след прысутнасці балтаў на тэрыторыі сучаснай Беларусі праявіўся ў назвах рэк і азёр: Друя, Друйка, Дрысвяты, Яса, Нарач, Лучоса і іншыя водныя аб’екты захавалі яшчэ даславянскія найменні. Кажуць, што ўзаемадачыненні балтаў і славян — гэта адзін з нешматлікіх выпадкаў у гісторыі цывілізацый, калі розныя плямёны змаглі дастаткова мірна суіснаваць, узбагачаючы адно аднаго культурнымі здабыткамі, мовай і пазбягаючы ваенных канфліктаў. Ёсць думка, што нават знакамітая рыса беларускай мовы — аканне — гэта вынік шматвяковых кантактаў з балтамі.
Як да нас прыйшла пісьменнасць?
Сёння словы кірыліца, кірылічны алфавіт мы ўспрымаем настолькі натуральна, што часта не задумваемся, чаму менавіта так мы называем азбуку, якой карыстаемся, і нават раскладку на клавіятуры камп’ютара.
А пачыналася ўсё вось як… У ІХ стагоддзі ў Цэнтральнай Еўропе ўтварылася Мараўскае княства, даволі моцнае і вялікае па тых часах. На чале княства стаяў князь Растыслаў, які вырашыў, што хрысціянства можа стаць той рэлігіяй, якая аб’яднае плямёны ў новай дзяржаве. Князь звярнуўся да візантыйскага імператара Міхаіла ІІІ, каб той прыслаў яму настаўнікаў новай веры, якія б маглі гаварыць па-славянску. Такім чынам, у Маравію накіраваліся два браты — Канстанцін, знакаміты філосаф, паліглот, перакладчык (потым, прыняўшы манаскі сан, ён атрымаў імя Кірыл), і Мяфодзій.
Родам яны былі з грэчаскага горада Салонікі, насельніцтва якога складалася з грэкаў і славян. Ёсць думка, што маці братоў была славянкай. Як бы там ні было, славянскі дыялект яны ведалі вельмі добра. За кароткі час з грэчаскай мовы былі перакладзены ўсе неабходныя для службы ў царкве тэксты. Самыя старажытныя рукапісы, якія дайшлі да нас, датуюцца Х—ХІ стагоддзямі. Напісаны яны дзвюма азбукамі: кірыліцай і глаголіцай. Ёсць думка, што Кірыл і Мяфодзій стварылі менавіта глаголіцу, а кірыліца ўзнікла пазней як вынік адаптацыі грэчаскага алфавіта пад славянскае маўленне. Пра гэтыя падзеі мы даведваемся з некалькіх старажытных рукапісаў, у першую чаргу са сказання «О письменехъ» Чарнарызца Храбра, які жыў у Х стагоддзі.
За дастаткова кароткі час рукапісы свяшчэнных тэкстаў распаўсюдзіліся па славянскай тэрыторыі, найперш сярод усходніх славян. Ужо з ХІ стагоддзя мы маем кнігі, перапісаныя ў Кіеве і Ноўгарадзе, з ХІІ стагоддзя — у Полацку. У таго ж Чарнарызца Храбра мы чытаем, што і да прыняцця хрысціянства славяне мелі пісьменнасць: «Прhже оубо словhне не имhхъ книгъ но чрътами и рhзами и чътhх». Цяжка сказаць, якога кшталту было гэтае пісьмо чрътами и рhзами. Магчыма, яно нагадвала клінапіс або руны.
Ад Полацка пачаўся свет…
Пісьменства стала ўмацоўвацца і распаўсюджвацца ў першую чаргу ў сталіцах славянскіх княстваў. Для Беларусі знакавую ролю ў гэтых адносінах адыграла Полацкае княства. Нездарма мы кажам, што ад Полацка пачаўся свет. Самыя старажытныя тэксты, якія ўзніклі на Полаччыне, — дагаворныя граматы полацкіх князёў з Рыгай і гоцкім берагам, Полацкае Евангелле канца ХІІ стагоддзя, надпісы на Рагвалодавых камянях, графіці Спаса-Еўфрасіньеўскай царквы ў Полацку, надпіс на крыжы Еўфрасінні Полацкай, некалькі берасцяных грамат.
Ужо ў некаторых з гэтых тэкстаў мы бачым праявы беларускага вымаўлення: аканне, пераход в, л у ў, цоканне (старажытныя палачане, як і ўсе крывічы, не адрознівалі гукі ц і ч і вымаўлялі іх як ц; і сёння яшчэ на поўначы Беларусі можна пачуць вадзіцка, крыніцка замест вадзічка, крынічка), зацвярдзелы гук р.
Пры ўтварэнні Вялікага Княства Літоўскага цэнтрам пісьменнасці і кніжнасці стаў Навагрудак. Пісьмовая традыцыя, якая паўстала ў Старажытнай Русі і развілася на Полаччыне, атрымала новы імпульс.
З утварэннем дзяржавы адразу паўстае пытанне аб дзяржаўнай мове. Калі мы гаворым пра Вялікае Княства Літоўскае, то дзяржаўнай мовай (часта яе называюць афіцыйнай) там была старабеларуская. Праўда, такім тэрмінам у тыя часы ніхто не карыстаўся. Гэтую мову ў старажытных тэкстах называлі рускай (або руськай), яе юрыдычны статус быў замацаваны ў Статуце Вялікага Княства Літоўскага 1566 года: «А писаръ земскій по руску маеть літэрамі і словы рускімі все лісты і позвы пісаті, а не іншым языкомъ і словы…» Гаворка ідзе пра тое, што ўсе службовыя паперы павінны пісацца на рускай (старабеларускай) мове.
На гэтай мове напісаны шматлікія тамы справавых дакументаў, тэксты дамоў з іншымі краінамі свету, створана арыгінальная літаратура, у тым ліку жыціі, летапісы, хронікі і нават гараскопы. На старабеларускую мову перакладзены вядомыя тагачасныя раманы і аповесці, якімі зачытвалася ўся Еўропа (напрыклад, гісторыя аб Трыстане і Ізольдзе, аб Троі, аб Аляксандры Македонскім). Існуе, як вядома, і пераклад Бібліі.
Канешне, сучаснаму чалавеку вельмі цяжка чытаць такія тэксты, але нельга сказаць, што гэта зусім немагчыма. Яны ўтрымліваюць шмат слоў, знаёмых сёння кожнаму беларусу: гаспадар, ведаць, чын, шлюб, зайздрасць, захад, усход, пачатак, звыкласць і інш. Акрамя таго, у тэкстах мы сустрэнем і важныя для нас рысы беларускага маўлення: аканне і яканне (в апустевшеи земли, красата, ягипцянін, вясло), цвёрдасць гукаў ж, ш, ч, ц і р (жонка, шыпшына, чолом, Свислочы, старцы, крэщение, декабра), прыстаўныя гукі в, г (вока, восень, гарбузъ, геретикъ), пераход гукаў в, л у ў (у чужой земли, Ягайло переступивъ тыи правды).
Што такое руская мова беларусаў?
Мала ў гісторыі славянскіх моў існуе такіх заблытаных пытанняў, як назва дзяржаўнай мовы Вялікага Княства Літоўскага. Гэтую праблему спрабуюць вырашыць ужо два стагоддзі, у дыскусіі ўдзельнічалі і працягваюць прымаць удзел навукоўцы практычна ўсіх славянскіх краін, кожны раз узнікаюць усё новыя тэрміны (сёння іх налічваецца больш за 40), і да канчатковага рашэння яшчэ вельмі далёка.
Перш за ўсё трэба пачаць з саманазвы, гэта значыць з таго, як самі грамадзяне Вялікага Княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай называлі сваю мову. Дарэчы, гэтых саманазваў не так шмат: руска (руська) мова, рускій (руській) язык, часам да іх дадаваўся прыметнік просты (простая) у значэнні ‘зразумелы’. Так называлі мову сваіх твораў Францыск Скарына, Сымон Будны, Васіль Цяпінскі, Лаўрэнцій Зізаній, так названа дзяржаўная мова Вялікага Княства Літоўскага ў Статутах 1566 і 1588 гадоў.
Часта да саманазвы дадаваўся прыметнік літоўскі, і мову называлі літоўскай або літоўска-рускай. Адам Міцкевіч, які разам са сваімі сябрамі вельмі цікавіўся гісторыяй Вялікага Княства Літоўскага, падчас лекцый у Парыжскім універсітэце так казаў пра беларускую мову: «На беларускай мове, якую называюць русінскай або літоўска-русінскай, гаворыць каля дзесяці мільёнаў чалавек; гэта самая багатая і самая чыстая гаворка, яна ўзнікла даўно і выдатна распрацавана».
Сярод іншых назваў гэтай мовы (дакладней, тэрмінаў, якія ўвялі ва ўжытак даследчыкі апошніх двух стагоддзяў) можна адзначыць наступныя: польско-русский язык, письменный язык литовской Руси, литературно-письменный язык ВКЛ, старинное западнорусское наречие, западнорусский язык, литературный южно-русский язык, украïнська літературна мова, староукраинский язык, адпаведна старабеларуская мова, украинско-белорусский язык, славено-польский язык, польсько-слов’яно-руська мова, język polsko—białoruski, славяно-украинско-белорусский язык і інш. Няцяжка заўважыць, што ва ўсіх гэтых назвах прасочваюцца дзве тэндэнцыі: па-першае, усе яны падкрэсліваюць «змешаны» характар той мовы, па-другое, кожная назва адлюстроўвае этнічныя прыхільнасці яе аўтара. Іншымі словамі, кожны даследчык ахоўвае сферу сваіх інтарэсаў.
Падагульняючы сказанае вышэй, адзначым, што беларуская мова развівалася шмат стагоддзяў. У яе гісторыі былі перыяды вялікага росквіту і заняпаду, не адразу яна стала называцца беларускай, не адразу заняла моцныя пазіцыі на лінгвістычнай карце Еўропы, але на сёння гэта развітая самастойная славянская мова, з багатай пісьмовай традыцыяй, з адметным слоўнікавым складам, з вельмі характэрнымі фанетычнымі і марфалагічнымі рысамі.
«Як міла! Добра, што па-беларуску!» Беларускамоўныя мінчане даюць лайфхакі, як вывучыць родную мову – і камфортна з ёю жыць
«Для мяне беларуская мова перастала быць адметнасцю, гэта звычайнае жыццё», – беларускамоўныя мінчанкі дзеляцца лайфхакамі, каб вам было лягчэй вывучаць беларускую.
Як людзі прыходзяць да беларускай мовы
Да Беларусі Крысціна Вітушка жыла спачатку ў Германіі, пасля – у Латвіі. Сюды яна пераехала ў 1993 годзе, калі вучылася ў 9-м класе. Дадатковых заняткаў па беларускай мове ў яе не было – вучыла ўсё сама.
– У Латвіі мова навучання і адосін была рускай, – успамінае замежжа Крысціна. – Але бацькі заўсёды гаварылі, што мы не рускія. Мая маці – беларуска, а тата – украінец. Пасля пераходу на беларускую тата нейкі час перажываў, што забуду ўкраінскую.
Выбар Крысціны падтрымала ўся сям’я. Яе брат таксама перайшоў на беларускую. Зараз у жанчыны свая сям’я – і муж, і сын беларускамоўныя.
– У 1996-м я паступіла на механіка-матэматычны факультэт БДУ. Ён быў беларускамоўным. Вокны аўдыторый выходзілі на плошчу Незалежнасці. Гэта былі гады неверагоднай грамадзянскай актыўнасці, якую, на жаль, сёння мы не дасягнулі. Падзеі адбываліся пад вокнамі – нельга было не рэагаваць.
Была і вялікая павага да выкладчыкаў – прафесараў старой школы. Яны не толькі выкладалі па-беларуску, але і размаўлялі. Я імі захаплялася і хацела быць трошкі да іх падобнай. У нейкі момант вырашыла: пачынаю.
Марына перайшла на беларускую мову ў 2014-м. У яе было беларускамоўнае атачэнне, ёй вельмі хацелася пачаць новае жыццё. Змена мовы ў гэтым дапамагла.
– Спачатку я толькі перапісвалася па-беларуску, – расказвае Марына. – На свой дзень нараджэння вырашыла, што новы год жыцця трэба пачынаць па-новаму. Былі яшчэ асабістыя абставіны. Хацелася падзяліць жыццё на тое, што было ў мінулым, і новае. Мова стала тым сродкам, які дапамог перагарнуць старонку.
Родныя і сябры Марыну падтрымалі. Яны дапамагалі выпраўляць памылкі і канчаткі. Складанасці спачатку былі толькі з маці. Яна ўкраінка і беларускую не вывучала.
– Яе першая рэакцыя была кшталту: «Што ты са мной па-беларуску размаўляеш? З сябрамі размаўляй». Але я настойвала на сваім. Праз некалькі месяцаў прыехала дадому, і мы з мамай шчыра паразмаўлялі.
Я расказала, што для мяне гэта важна. Што, калі яна не разумее, я магу патлумачыць ці перакласці. Я ўвогуле не была супраць размаўляць па-руску, калі маю беларускамоўную пазіцыю будуць прымаць.
Пасля ўсё змянілася. Калі яна не разумела, я лёгка перакладала, магла з ёй перайсці на рускую.
Крысціна Пучынская размаўляе па-беларуску 21 год. Нікога з родных яна не слухала, бо «гэта маё жыццё». Сябры жанчыну падтрымлівалі, але па-беларуску адказвалі рэдка.
– Я першы раз пачула беларускую мову, калі мне было пяць гадоў, у дзіцячым садку, – прыгадвае Крысціна. – Я разумела, што ёсць такая краіна Беларусь і мова беларуская. Прыйшла дахаты і спытала ў бабулі: «Мы размаўляем па-руску, а чаму так адбылося?» Не памятаю, што яна сказала. Але я адказала, што вырасту і буду размаўляць па-беларуску.
На беларускую Крысціна перайшла на першым курсе. Пасля пачала сустракацца з беларускамоўным хлопцам. Зараз у жанчыны дарослая дачка, для якой беларуская – першая і родная мова.
– Памятаю, неяк рабілі маленькую размаўлёўку для дзяцей, дзе падпісвалі прадметы. Хтосьці падарыў вельмі прыгожую кнігу з фантастычна прыгожымі малюнкамі. Я раздрукоўвала тэкст па-беларуску і заклейвала акенцы з тэкстам.
Як вывучаць беларускую мову: «Пачынаць трэба з вымаўлення»
Для правільнага вымаўлення чытайце ўголас. Крысціна Пучынская рэкамендуе знайсці дыск «Беларускае літаратурнае вымаўленне» Андрэя Каляды, тэатра- і літаратуразнаўцы, былога прарэктара па навуковай рабоце Беларускай дзяржаўнай акадэміі навук і выкладчыка кафедры сцэнічнай мовы.
– Пачынаць трэба з вымаўлення, – тлумачыць Крысціна. – Каб даведацца, што трэба вымаўляць мякка «сьнег», што «ч» павінна быць цвёрдым, памятаць пра зацвярдзелы «р», не прапускаць «ў».
Жанчыны заўважаюць, што вучыцца можна толькі на практыцы – і абавязкова памятаць: на любой мове чалавек спачатку размаўляе з памылкамі.
– Варта вучыць на памяць нейкія тэксты, – рэкамендуе Крысціна Вітушка. – Наўрад ці дарослы чалавек будзе вывучаць нейкія празаічныя тэксты, але можна вучыць прыказкі, прымаўкі, вершы. Такі досвед пасіўнага валодання мовы істотны. Так чалавек больш пачынае на слых адчуваць, дзе ёсць памылкі.
Пашукайце размоўнікі, якія выходзілі ў 1990-х. У іх добрая рубрыкацыя па тэмах і сферах ужывання. У звычайных кнігарнях іх няма – толькі ў букіністычных крамах. Можна пашукаць тэматычныя слоўнікі: хімічныя, эканамічныя і г.д.
Марына заўважае, што слоўнікавы запас – важная частка пры вывучэнні любой мовы. Для гэтага можна чытаць кнігі, глядзець фільмы ў перакладзе.
– Далей кожны будзе працаваць з тым, што яму складана, – дадае Марына. – У кагосьці гэта вымаўленне, у кагосьці – націскі. У мяне, напрыклад, мяккія «р» і «ч». Але аднойчы я размаўляла з хлопцам, які займаецца дыялектамі беларускай мовы. Ён адразу спытаў, ці не з Гомеля я. Я адтуль. Высветлілася, у гомельскіх гэтыя гукі мяккія. Я тады супакоілася.
Як беларускамоўныя жывуць штодня
Крысціна Пучынская заўважае, што ў публічных месцах яе часам не разумеюць. Адказ залежыць ад адносін людзей:
– Для мяне беларуская мова перастала быць адметнасцю, гэта звычайнае жыццё. Калі я бачу ветлівае неразуменне, то іду насустрач. Калі не, магу быць больш жорсткай. Нагадваю, што школьны атэстат нельга атрымаць без ведання беларускай мовы. Але такіх момантаў было мала.
Увогуле, аднойчы ва ўніверсітэце адзін студэнт, пачынаючы свой даклад, выбачыўся, што ён па-беларуску. Адзін з дакладчыкаў падняўся і сказаў: «Як вы можаце прасіць выбачэння за тое, што размаўляеце па-беларуску?»
– Я выкарыстоўваю агульныя для славянскіх моў словы, – тлумачыць Крысціна Вітушка. – Звычайна я вітаюся, пасля пачынаю са слоў «калі ласка» і раблю паузу, каб чалавек перанастроіўся. Калі мяне не разумеюць у краме, напрыклад, то магу паказаць пальцам ці назваць кошт.
Яна дадае, што не трэба судзіць чалавека па знешнасці. У жыцці жанчыны былі выпадкі, калі беларускую разумелі людзі не славянскай знешасці, замежнікі з іншых краінаў.
– Калі я бачу, што чалавек разумее мяне, але ставіцца агрэсіўна, бо я беларускамоўная, – у мяне ўключаецца прынцып, – тлумачыць Марына. – Я ні слова не скажу па-руску. Але ў нейкі момант я зразумела, што бываюць сітуацыі, калі прасцей гаварыць на рускай. Бывае, калі разумею: буду размаўляць па-руску – выйду з сітуацыі за дзве хвіліны, па-беларуску – за дзесяць.
Спачатку не дазваляеш сабе размаўляць па-руску нідзе і ніколі. Пасля разумееш, што часам гэта забірае энергію, пачынаеш пакутваць. Таму не страшна, калі раз на тыдзень ты размаўляеш па-руску з чалавекам, які не можа з табой размаўляць па-беларуску.
Тарашкевіца vs. наркамаўка: якую норму выбраць?
У беларускай мове – дзве нормы. Тарашкевіца – гэта варыянт, дзе захаваны ўсе арфаэпічныя і граматычныя традыцыі беларускай мовы да 1933 года: пішам і кажам «сьцізорык», «сьвінчо», «марозіва».
Наркамаўка – гэта фактычна русіфікаваны савецкімі ўладамі варыянт мовы: «сцізорык», «свінчо», «марожанае».
– Ёсць, напрыклад, адрозненні ў тым, як перадаюцца запазычаныя словы: «Лёндан» і «Лондан», – дадае Крысціна Вітушка. – Выбар нормы – пытанне светапогляду. Для мяне ў нейкі момант было важна, каб сына не выпраўлялі настаўнікі ў школе. Мы гаварылі дома як «асадка», так і «ручка», каб ён разумеў, што гэта сінонімы.
З часам я сама перайшла на наркамаўку. Дзецям лепш пачынаць з наркамаўкі, а пасля можна растлумачыць, што ёсць і другая норма.
Для вывучэння беларускай тарашкевіца вельмі карысная. З ёй чалавек будзе размаўляць па-беларуску больш мілагучна. Бо прымаўка «як чуецца, так і пішацца» адносіцца да тарашкевіцы: вы і вымаўляеце слова «сьнег» мякка, і пішаце гэтаксама. Наркамаўка не адлюстроўвае традыцыйна мяккае беларускае вымаўленне.
Як навучыць мове сваіх дзяцей: «Папрацаваць над сваёй мовай і стварыць асяродак»
– У нас быў вельмі станоўчы досвед гадавання дзіцяці, – расказвае Крысціна Пучынская. – Праблем з лагапедамі не было: яны разумелі, што дзіцё размаўляе па-беларуску. У транспарце толькі хвалілі і здзіўляліся: «Як міла!», «Добра, што па-беларуску».
Абедзве Крысціны нагадваюць, што дзеці сочаць за бацькамі. Таму на мове давядзецца размаўляць паўсюль. Інакш дзеці беларускую не будуць успрымаць як сапраўдную мову.
– Немагчыма нечаму навучыць дзіцё, калі ты робіш іншае, – заўважае Крысціна Пучынская. – Мае сябры, калі ў іх нарадзілася дзіцё, перайшлі на беларускую. Бывала, што дзіцё працягвае руку, паказваючы штосьці, і запытальна глядзіць на бацькоў. Яны хуценька гартаюць слоўнік, бо самі не ўпэўнены. Так што асноўная парада – размаўляць самім. Таксама важна забяспечыць дзіцё хаця б мінімальным асяродкам, каб былі нейкія знаёмствы.
У свой час Крысціна Пучынская пазнаёмілася з іншай беларускамоўнай сям’ёй праз абвестку ў газеце. Пасля яны стварылі свой клуб і нават арганізавалі беларускамоўную групу ў садку.
Крысціна Вітушка дадае, што беларускамоўнае асяроддзе важна. Але не трэба прымушаць дзяцей сябраваць: у іх павінен быць выбар – руска- ці беларускамоўныя сябры.
Дарэчы, калі вы хвалюецеся, што дзіцё не будзе разумець рускую мову, Крысціна Пучынская расказвае, што гэта зусім не так. Яна ўспамінае, як у школе яе дачка лёгка пераходзіла на рускую, бо дзеці з рускамоўных сем’яў не маглі гаварыць па-беларуску.
– Трэба прыняць як аксіёму, што адукацыя і выхаванне – твая адказнасць, – дадае Крысціна Вітушка. – Па-першае, варта папрацаваць над сваёй мовай, каб яна была пісьменнай і дзеці не паўтаралі памылкі. Бывае, што людзі вырашаюць перайсці на беларускую, а пасля нічога не вырашаюць – «і гаварат как хацят» (смяецца).
Важна навучыцца добразычліва, але рашуча і паслядоўна патрабаваць, каб з вашым дзіцём гаварылі на яго мове. Большасць з тых, з кім даводзіцца сустракацца дзіцяці, маюць вышэйшую адукацыю, атрыманую ў Беларусі. Яны маюць адзнаку за беларускую мову ў атэстаце. Бацькі не павінны хавацца ў кусты і рабіць выгляд, што гэта не важна.
І яшчэ адзін лайфхак: купляць кнігі ў момант, як дзіця падрасце, не варыянт. Іх можа не быць, бо кнігі па-беларуску выходзяць невялікімі накладкамі. Купляйце іх, як бачыце, на будучыню. Я вось пачала збіраць кнігі, як выйшла замуж.
Як самастойна вывучаць беларускую мову
● «МОВА НАНОВА»: бясплатныя курсы. Там ёсць кнігі, відэа і аўдыя. На курсы можна запісацца не толькі ў Мінску, але і ў іншых гарадах.
● Lemantar: мабільная праграма для вывучэння беларускай. Дапамагае запомніць новыя словы.
● «Беларуская палічка»: тут знойдзеце шмат твораў як беларускіх, так і замежных пісьменнікаў у перакладзе на беларускую.
● «Беларускамоўныя»: новая кніга ад «Арт-Сядзібы». Гэта збор практычных парад для тых, хто хоча загаварыць па-беларуску. Набыць кнігу можна ў кнігарнях «Акадэмкніга» (пр-т Незалежнасці, 72) і «Кніжная шафа» (пр-т Дзяржынскага, 9).
● «Кайфаломка»: тэлеграм-канал, які разбірае памылкі паўсюль – на шыльдах дамоў, аўтобусах і г.д.
● Слоўнік беларускай мовы Івана Насовіча: для тых, каго цікавіць традыцыйная беларуская мова, раім слоўнік беларускай мовы ХІХ ст.
● Slounik.org: тут сабраны ўсе звязаныя з беларускай мовай і Беларуссю слоўнікі і энцыклапедыі.
● «Скарнік»: анлайн-слоўнік, дзе знойдзецца не толькі пераклад, але і тлумачэнне слова.
● «Белазар»: дарэчы, у гэтага слоўніка ёсць вельмі зручны тэлеграм-бот.