Что такое навыковый стиль

3.3 Навуковы стыль. Моўныя сродкі навуковага стылю.

Разделы:

Навуковы стыль— функцыянальная разнавіднасць маўлення, якая выкарыстоўваецца ў сферы навукі і адукацыі, тэхнікі і вытворчасці. Гэта стыль навуковых артыкулаў, дысертацый, энцыклапедый, слоўнікаў, падручнікаў, навукова-тэхнічнай літаратуры, дакладаў і выступленняў на навуковыя тэмы.

Асноўнай формай рэалізацыі навуковага стылю з’яўляецца пісьмовае маўленне, хаця з развіццём сродкаў масавай камунікацыі, пашырэннем навуковых кантактаў павялічваецца роля вуснай формы зносін.

Галоўная функцыя навуковага стылю — перадача навуковай інфармацыі, доказнасць яе сапраўднасці, нярэдка — навізны і каштоўнасці.

Гэтай функцыяй абумоўліваецца спецыфіка навуковага стылю і яго асноўныя стылёвыя рысы: навуковая тэматыка тэкстаў, абстрактнасць і абагульненасць, аб’ектыўнасць і дакладнасць, лагічнасць і строгасць, доказнасць, насычанасць фактычнай інфармацыяй.

Падкрэсленая лагічнасць — тыповая рыса навуковага тэксту. Усе часткі ў ім цесна звязаны сэнсам і размяшчаюцца ў строга вызначанай паслядоўнасці.

Інфармацыя ў навуковых тэкстах павінна быць несупярэчлівай. Лагічнасць і строгасць навуковага выкладу дасягаецца шляхам выкарыстання:

спецыяльных канструкцый тыпу трэба адзначыць, неабходна спыніцца, спачатку прааналізуем, варта падкрэсліць;

пабочных канструкцый: па-першае, гэта значыць, такім чынам;

злучнікаў і прыслоўяў: таму, так як,затым, далей;

канструкцый з прыназоўнікамі: з прычыны, у сувязі, у выніку;

абагульняючых слоў пры аднародных членах сказа;

прамога парадку слоў у сказах.

Наступнай якасцю навуковага стылю з’яўляецца аб’ектыўнасць і дакладнасць выкладу. Сэнсавая дакладнасць (адназначнасць) абумоўлівае ўжыванне слоў з прамым значэннем, шырокае выкарыстанне тэрмінаў. Паўтор ключавых слоў у навуковым маўленні лічыцца нормай. Дакладнасцю тлумачыцца і выкарыстанне ў навуковым тэксце сказаў з дзеепрыметнымі і дзеепрыслоўнымі зваротамі, з аднароднымі членамі і абагульняльнымі словамі.

Абагульненасць і абстрагаванасць уласцівы кожнаму навуковаму тэксту. Таму тут шырока выкарыстоўваецца абстрактная лексіка: хуткасць, сіла, ціск, бязважкасць, колькасць і інш. Для абазначэння агульных паняццяў ужываюцца словы з канкрэтным значэннем.

Адметнасць навуковага маўлення праяўляецца і ў частотнасці выкарыстання пэўных часцін мовы, іх форм, асаблівасцях іх функцыянавання. Для навуковага стылю характэрна перавага ва ўжыванні назоўнікаў і прыметнікаў над дзеясловамі. Тут шырока выкарыстоўваюцца назоўнікі ніякага роду з абстрактным значэннем(мысленне, выпраменьванне, падаўжэнне, адлюстраванне і інш.), формы роднага склону назоўнікаў у ролі азначэнняў (нормы літаратурнай мовы, тэмпература кіпення, закон Ома, тэарэма Піфагораі інш.), аддзеяслоўныя назоўнікі (рабіць уплыў). У навуковым маўленні не прынята выкарыстоўваць займеннік «я» і дзеясловы ў першай асобе адзіночнага ліку. Дзеясловы-выказнікі ўжываюцца звычайна ў форме 3-й асобы цяперашняга часу.

Інфармацыйны характар навуковага тэксту абумоўлівае тое, што ў ім амаль не сустракаюцца клічныя і пытальныя сказы, а таксама іншыя сродкі выражэння эмацыянальнага стану.

У навуковым стылі ўжываюцца нейтральныя словы з прамым значэннем і спецыяльныя тэрміны. Шматлікія навуковыя тэрміны маюць інтэрнацыянальны характар. Тэрміны, як правіла, адназначныя і дакладна называюць спецыяльныя навуковыя паняцці. Навуковы стыль мае сваю фразеалогію, якую складаюць устойлівыя спалучэнні тэрміналагічнага характару: вектарнае поле, пераменны ток, халасты ход.

У навуковым стылі ўжываюцца іншамоўныя словы і выразы, якія перадаюцца на пісьме графічнымі сродкамі мовы-крыніцы, напрыклад: Ssang Yong Aktyon.

Сучасны навуковы стыль вызначаецца ўжываннем формул, умоўных абазначэнняў, графікаў, схем. Шырока выкарыстоўваюцца канструкцыі з рознымі ўстаўкамі, паясненнямі.

Сучасная вытворчасць цесна звязана з навукай, таму многія тэрміны ўжываюцца як у навуковай, так і вытворча-тэхнічнай сферы. Яны служаць для называння працэсаў вытворчасці, механізмаў, інструментаў, дэталей, матэрыялаў.

Тэхнічныя тэксты маюць і пэўныя марфалагічныя асаблівасці. Так, напрыклад, тут ужываюцца формы множнага ліку рэчыўных назоўнікаў: маслы, солі, гліны, газы, шумы, хуткасці, магутнасці.

Сінтаксічныя канструкцыі больш простыя.

Навуковы стыль мае некалькі разнавіднасцей, або падстыляў: а) уласна навуковы (акадэмічны) — ім пішуцца навуковыя артыкулы, дысертацыі, манаграфіі, энцыклапедыі, інструкцыі; б) навукова-папулярны — характэрны для навуковых артыкулаў у газетах, навукова-папулярных часопісах, кнігах, для публічных выступленняў на навуковыя тэмы; в) навукова-вучэбны — выкарыстоўваецца ў вучэб-най літаратуры па розных прадметах, даведніках, дапаможніках.

Кожны з падстыляў навуковага маўлення адрозніваецца некаторымі асаблівасцямі. Уласна навуковы — найбольш строгі, дакладны. Ён вызначаецца шырокім выкарыстаннем тэрміналагічнай (марфема, нейтрон, дыягназі інш.) і агульнанавуковай (функцыя, сістэма, значэнне, лік, вызначыцьі інш.) лексікі, адсутнасцю вобразных сродкаў. Характэрны ўскладненыя і складаныя сінтаксічныя канструкцыі.

Навукова-папулярны тэкст адрасуецца шырокаму колу чытачоў, таму адрозніваецца ад уласна навуковага больш простым выкладам навуковай інфармацыі. Тут амаль не ўжываюцца вузкаспецыяльныя тэрміны. Калі ж яны выкарыстоўваюцца, то абавязкова тлумачацца ці ў самім тэксце, ці ў зносках. У навукова-папулярнай літаратуры дастаткова часта сустракаюцца вобразныя сродкі.

Навукова-вучэбны падстыль займае прамежкавае становішча паміж уласна навуковым і навукова-напулярным: ён не такі «строгі», як першы, і не такі “захапляльны”, як другі. Спецыфічная функцыя гэтай разнавіднасці навуковага маўлення — актывізацыя лагічнага мыслення чытача (слухача), г. зн. функцыя навучальная. Таму навукова-вучэбныя выданні адрасуюцца тым, хто хоча (ці павінен) засвоіць пэўныя навуковыя веды, атрымаць адукацыю, набыць спецыяльнасць. Мова вучэбнага тэксту павінна быць простай, зразумелай і ў той жа час адрознівацца навуковасцю, лагічнасцю выкладу. Гэта дасць магчымасць зрабіць навуковую інфармацыю больш даступнай і, адпаведна, аблегчыць яе засваенне.

Адметныя асаблівасці навуковага стылю

1. Сфера прымянення: выкарыстоўваецца ў навуковых працах і выступленнях на навуковыя тэмы (лекцыях, дакладах і г.д.).

2. Задачы маўлення: перадаць істотныя прыметы прадмета, патлумачыць прычыны з’яў.

3. Стылёвыя рысы: маўленне абагульнена-абстрактнае, падкрэслена лагічнае, доказнае.

— словы нейтральныя і кніжныя з абагульненым і абстрактным значэннем;

— развітыя апавядальныя сказы;

— выказнікі часта выражаны назоўнікамі або прыметнікамі.

Источник

Навуковы стыль: асаблівасці. Моўныя асаблівасці навуковага стылю

Навуковы стыль, асаблівасці якога з’яўляюцца прадметам даследавання для лінгвістаў, уяўляе сабой сукупнасць спецыфічных маўленчых прыёмаў, якія выкарыстоўваюцца пераважна ў навуковай, навукова-тэхнічнай, навукова-папулярнай сферы для выказвання і афармлення разнастайных па зместу і прызначэнню ідэй, гіпотэз, дасягненняў.

Агульная характарыстыка навуковага тэксту

Разнавіднасці навуковага стылю

Прэваліраваньне пісьмовай формы існавання твораў навуковага стылю абумоўлівае абгрунтаванасць, ўзважанасць, выразнасць іх утрымання і афармлення.

М. П. Сянкевіч структураванай віды навуковага стылю па ступені «навуковасці» канчатковага творы і вылучыў наступныя тыпы:

4. Навукова-даведачная літаратура (даведнікі, зборнікі, слоўнікі, каталогі) мае на мэце даць гранічна сціснутую, дакладную, без падрабязнасьцяў інфармацыю, прад’явіць чытачу толькі факты.

5. Асаблівая сфера прымянення ў вучэбна-навуковай літаратуры, тут выкладаюцца асновы навук і дададзены дыдактычны кампанент, які прадугледжвае ілюстрацыйныя элементы і матэрыялы для паўтарэння (вучэбныя выданні для розных навучальных устаноў).

6. Навукова-папулярныя выданні ўяўляюць біяграфіі выбітных людзей, гісторыі паходжання розных з’яў, хроніку падзей і адкрыццяў і даступныя для шырокага круга якія цікавяцца асоб, дзякуючы ілюстрацыям, прыкладам, з тлумачэнняў.

Ўласцівасці навуковага тэксту

Тэкст, створаны ў навуковым стылі, уяўляе сабой стандартызаваных замкнёную сістэму.

Адсылачная апарат (зноскі, спасылкі, заўвагі) фармуе больш дакладнае ўяўленне аб прадмеце прамовы і служыць рэалізацыі такой якасці навуковага маўлення, як дакладнасць цытат і проверяемость крыніц.

Такім чынам, навуковы стыль, асаблівасці якога характарызуюцца адпаведнасцю норме літаратурнай мовы, служыць дакладнасці, яснасці і лаканічнасці ў выразе думак даследавання. Для навуковага выказванні характэрная Маналагічнае форма, логіка апавядання раскрываецца паслядоўна, высновы аформленыя як завершаныя і поўныя па сэнсе фразы.

Сэнсавая структура навуковага тэксту

Ўсялякі тэкст навуковага стылю мае сваю логіку пабудовы, нейкую скончаную форму, адпаведную законам структуравання. Як правіла, даследчык прытрымліваецца наступнай схемы:

Моўныя прыкметы: лексіка

Адцягнены тон і абагульненне фармуюць лексічныя асаблівасці навуковага стылю:

1. Ужыванне слоў у іх канкрэтных значэннях, перавага слоў з абстрактным значэннем (аб’ём, праходнасць, супраціў, канфлікт, стагнацыя, словаўтварэнне, бібліяграфія і г.д.).

2. Словы з паўсядзённага ўжытку набываюць у кантэксце навуковага творы тэрміналагічны альбо абагульненае значэнне. Гэта тычыцца, напрыклад, тэхнічных тэрмінаў: муфта, шпулька, трубка і інш.

4. Для твораў навуковага стылю характэрныя абрэвіятуры і складанаскарочаныя словы: выд-ць, ГОСТ, Дзяржплан, млн, НДІ.

Моўныя асаблівасці навуковага стылю, у прыватнасці, у галіне лексікі, маюць функцыянальную накіраванасць: абагульнена-адцягнены характар падачы матэрыялу, аб’ектыўнасць поглядаў і высноў аўтара, дакладнасць прадстаўленых звестак.

Моўныя прыкметы: марфалогія

Марфалагічныя асаблівасці навуковага стылю:

5. У навуковай прамовы таксама ўжываюцца кароткія прыметнікі, напрыклад: стаўленне характэрна.

Моўныя прыкметы: сінтаксіс

Моўныя асаблівасці навуковага стылю ў плане сінтаксісу выяўляюць сувязь прамовы са спецыфічным мысленнем вучонага: канструкцыі, якія ужываюцца ў тэкстах, нейтральныя і агульнаўжывальнай. Найбольш тыповым з’яўляецца прыём сінтаксічнай кампрэсіі, калі ажыццяўляецца сціск аб’ёму тэксту пры павелічэнні яго інфарматыўнасці і сэнсавай напоўненасці. Гэта рэалізуецца пры дапамозе адмысловага пабудовы словазлучэнняў і прапаноў.

Сінтаксічныя асаблівасці навуковага стылю:

1. Выкарыстанне азначальнымі словазлучэнняў «назоўнік + назоўнік у родным склоне»: абмен рэчываў, ліквіднасць валюты, прыбор для дэмантажу і г.д.

2. Азначэнні, выяўленыя прыметнікам, ўжываюцца ў значэнні тэрміна: безумоўны рэфлекс, цвёрды знак, гістарычны экскурс і інш.

5. Сінтаксічныя структуры прапаноў выказваюць паняційнае ўтрыманне, таму эталонам для пішучага вучонага з’яўляецца полносоставное прапанову апавядальнага тыпу з саюзнай сувяззю паміж яго часткамі, з нейтральным у плане стылю лексічным напаўненнем і нарматыўным парадкам слоў: Трэба сказаць, што зоопсихологи доўга, упарта і беспаспяхова спрабавалі навучыць найбольш развітых чалавекападобных (шымпанзэ) гукавым мове. Сярод складаназалежных прапаноў дамінуюць структуры з адным Даданыя: Паміж інтэлектам і мовай размяшчаецца прамежкавая першасная камунікатыўная сістэма, якая атрымала назву функцыянальнага базісу гаворкі.

8. Для таго каб аформіць прычынна-выніковыя адносіны паміж з’явамі, у навуковай гаворкі выкарыстоўваюцца складаныя сказы з злучальных і подчинительной саюзнай сувяззю. Часта сустракаюцца складаныя саюзы і саюзныя словы: з прычыны таго што, нягледзячы на тое што, з прычыны таго што, таму што, між тым як, тады як, у той час як і інш. Шырока распаўсюджаныя Складаназалежныя сказы з даданымі изъяснительные, азначальныя, прычыны, ўмовы, часу, следства.

Сродкі сувязі ў навуковым тэксце

Навуковы стыль, асаблівасці якога складаюцца ў спецыфічным выкарыстанні моўных сродкаў, абапіраецца не толькі на нарматыўную базу мовы, але і на законы логікі.

Так, для таго каб лагічна выказаць свае думкі, даследчык павінен выкарыстоўваць марфалагічныя асаблівасці навуковага стылю і сінтаксічныя магчымасці для сувязі асобных частак свайго выказванні. Гэтай мэты служаць розныя сінтаксічныя пабудовы, складаныя прапановы рознага тыпу са «словамі-сашчэпкамі», які ўдакладняе, датычнымі, дзеепрыслоўныя абарачэннямі, пералічанымі і інш.

Прывядзём асноўныя з іх:

Мова і стыль навукова-папулярнага тэксту

Выклад матэрыялу ў навукова-папулярнай літаратуры набліжана да нейтральнага, літаратурных, так як чытачу прапануюцца толькі спецыяльна адабраныя факты, цікавыя аспекты, фрагменты гістарычных рэканструкцый. Форма выкладання такога роду дадзеных павінна быць даступнай для неадмыслоўцаў, такім чынам, адбор матэрыялу, сістэма доказаў і прыкладаў, манера выкладання інфармацыі, а таксама мову і стыль твораў, якія адносяцца да навукова-папулярнай літаратуры, некалькі адрозніваюцца ад уласна навуковага тэксту.

Наглядна ўявіць асаблівасці навукова-папулярнага стылю ў параўнанні з навуковым можна з дапамогай табліцы:

Багацце агульнанавуковай лексікі і тэрміналогіі, часта са складанымі фармулёўкамі і доказамі.

Тэрміны растлумачаны даступным для чытача мовай, прыведзены асноўныя вынікі без падрабязнасьцяў.

Прысутнічае моўная экспрэсія.

Навукова-папулярны стыль задзейнічае многія сродкі, якія належаць агульнанацыянальным мове, але рысы своеасаблівасці яму надаюць функцыянальныя асаблівасці выкарыстання гэтых сродкаў, спецыфіка арганізацыі тэксту такога навуковага творы

Такім чынам, асаблівасцямі навуковага стылю з’яўляюцца спецыфічныя лексічныя і граматычныя сродкі, сінтаксічныя формулы, дзякуючы якім тэкст становіцца «сухім» і дакладным, зразумелым для вузкага кола спецыялістаў. Навукова-папулярны стыль закліканы зрабіць апавяданне пра які-небудзь навуковым з’яве даступным для больш шырокага кола чытачоў ці слухачоў ( «проста аб складаным»), таму ён набліжаецца па ступені ўздзеяння да твораў мастацкага і публіцыстычнага стылю.

Источник

Стили текста и типы речи в русском языке с примерами

В зависимости от того, какой группе читателей адресован текст, он может быть различным по стилю изложения. От стиля текста зависит результат воздействия на читателя. Поговорим о различиях, о том, как правильно подобрать стиль повествования, где и какой уместно использовать.

Что такое стиль текста

Стиль текста — это система средств выразительности языка, которую принято использовать в определённой коммуникативной среде.

Его применение зависит от:

Об одном и том же явлении можно написать совершенно по-разному. Вот пример описания дождя в разных стилях:

В первом случае использован официально-деловой стиль. Он рассчитан на широкую аудиторию. Его цель — сухо и лаконично донести информацию без использования средств выразительности, предупредить читателя о непогоде.

Во втором примере используется художественный стиль повествования. Применяются средства выразительности: эпитеты, метафора. Его цель — описать красоту природы, создать у читателя определённый зрительный образ. Аудитория — читатели художественной литературы.

Какие существуют стили в русском языке

В русском языке выделяют 5 стилей повествования:

Стили отличаются сферой употребления, целью изложения, лексическими особенностями и построением предложений.

Рассмотрим подробнее характеристики каждого вида.

Научный

Сфера употребления — обучающая литература, исследования, диссертации, дипломные работы, научные статьи.

Цель — доказательное изложение научного материала, описание закономерностей явлений.

Научный стиль отличается предварительным обдумыванием высказывания, строгим отбором языковых средств. Для лексики характерны:

Научному стилю присущи точность, строгая логичность, чёткость изложения.

Официально-деловой

Этот стиль используют для написания документов, законов, официальных бумаг и писем, приказов, постановлений, уведомлений, жалоб, заявлений, отчётов, накладных. Цель — точная передача деловой информации.

Стилю присуща шаблонность конструкций, чёткая последовательность изложения.

Художественный

Используется в художественных произведениях: романах, рассказах, стихах, поэмах. Это язык писателей и поэтов.

Цель — воздействие на воображение и чувства читателя, а также информирование его о чём-нибудь. У каждого писателя свой индивидуальный стиль, который включает разговорную, высокую лексику, нейтральные слова.

Главные особенности стиля:

Помимо информации текст несёт эстетическую функцию.

Публицистический

Это стиль газет, журналов, новостных порталов, то есть СМИ. Цель текста — воздействовать на эмоции читателя, привлечь внимание к определённой проблеме или явлению.

Для публицистического стиля характерны:

Отличается разнообразием тем, обычно актуальных в данный момент времени: политических, нравственных, социальных, бытовых. Текст содержит призыв к разуму и чувствам читателя. Рассчитан на широкую аудиторию.

Разговорный

Разговорный стиль используется в повседневной жизни. Люди делятся с окружающими своими мыслями и чувствами, обмениваются информацией по бытовым вопросам, используют разговорную и просторечную лексику.

Это стиль, который в письменном виде отражает речь людей. Лексика взята из повседневной жизни, содержит обилие просторечных и разговорных слов. Это стиль устной речи, в текстовом варианте используется в блоге, в общении на форумах. Используется для создания непринуждённой обстановки.

Цель текста — передать информационное сообщение, обменяться мыслями и чувствами, решить бытовые вопросы.

Для этого стиля характерны:

Это стиль устной речи, в текстовом варианте используется в блоге, в общении на форумах. Яркий пример — диалог.

Как определить стили текста

Если вы внимательно ознакомились с особенностями каждого стиля текста, то сможете его распознать без особого труда. Для этого необходимо:

Обычно на третьем шаге можно с уверенностью сказать, текст какого стиля находится перед читателем.

В этом чате можно задать вопросы, которые касаются стилей текстов, или поделиться своими знаниями:

Примеры текстов разных стилей

Чтобы лучше понять, как выглядит текст каждого стиля, приведём наглядные примеры.

Научный

Вот небольшой текст из учебника физики:

Здесь мы видим специальную лексику:

Предложения сложные. Имеется вводная конструкция «между прочим».

Официально-деловой

Пример официально-делового стиля — инструкция по заполнению договора купли-продажи авто:

Лексика этого текста сухая, без эпитетов и яркой эмоциональной окраски. Аудитория узкая — участники сделки или тот человек, который будет заполнять документ. Договор также составлен в официально-деловом стиле.

Художественный

Описание дуба в известном романе Льва Толстого «Война и мир» представляет собой яркий пример художественного, или литературного, стиля:

В тексте множество эпитетов и прилагательных, сравнение, метафора, иносказание. Дуб сравнивается со стариком, а ветви — с корявыми пальцами.

Публицистический

Пример публицистики — описание реализованного проекта на новостном портале:

Текст эмоциональный, оценочный, призывный. Видна точка зрения автора. Обращён к широкой аудитории читателей. Поднимает злободневную тему переработки отходов. Всё это — признаки публицистического стиля.

Разговорный

В качестве примера разговорной речи, оформленной в текст, приведём описание к известному клавиатурному тренажёру Stamina. Автор сделал инструкцию в виде блога, общается с читателями простым разговорным языком с юмором, сленгом и яркой эмоциональной окраской речи:

Типы речи

Тип речи — это способ изложения информации, построения слов и предложений в логическом порядке.

Выделяют три типа речи:

Рассмотрим особенности каждого типа речи.

Повествование

Рассказ о каком-либо событии, явлении. Основные черты:

В результате повествования читателю становится понятно, что, где и с кем произошло. Для повествования характерны завязка, развитие и развязка событий. Используется в письмах, мемуарах, воспоминаниях, дневниковых записях.

Описание

Цель описания — словесно передать явление, рассказать о качествах предмета, признаках, создать у читателя зрительный или чувственный образ. Описывать можно людей, животных, определённое место, событие, явление, внутреннее состояние человека и любое другое явление.

В речи преобладают прилагательные, наречия, существительные. Минимум глаголов, в отличие от повествования, текст статичен. Может использоваться в различных стилях речи, чаще всего в художественном и научном. В последнем важна точность и детальность, в художественном — создание определённого образа перед читателем, описываются только самые яркие моменты.

Рассуждение

Рассуждение — это размышление, высказывание мыслей и идей, объяснение явлений и свойств предмета. В тексте даётся ответ на вопросы «почему», «зачем».

Цель текста — убедить, разъяснить, доказать. Для рассуждения характерны риторические вопросы, последовательность мыслей — «во-первых», «во-вторых», «в-третьих», вводные конструкции— «между тем», «таким образом», «итак», «потому что», «следовательно».

Часто встречается в научной и художественной литературе, философских трактатах.

Сравнительные таблицы стилей и типов речи

Чтобы быстро определить стиль и тип речи, воспользуйтесь таблицами.

Итак, мы рассмотрели различные стили и типы речи. Даже если перед вами маленький текст, нужно подумать о том, к кому он обращён, что автор хочет им выразить, где его можно употребить. Обращайте внимание на лексику текста. Слова — это «маячки», подсказки, которые помогут определить стиль.

Источник