Что такое назоўнік у беларускай

Что такое назоўнік у беларускай

У адрозненне ад рускай мовы, катэгорыя зборных назоўнікаў у нашай мове больш шырокая. У нас ёсць формы, што не маюць аналагаў у рускай: каменне, карэнне, крылле. Трэба звярнуць увагу, што гэтыя назоўнікі як зборныя не маюць множнага ліку. Таму формы каменні, карэнні, крыллі, якія даволі часта сустракаюцца ў літаратуры і ў мове СМІ, няправільныя. У множным ліку можна ўтварыць адзіную форму без падаўжэння: камяні, карані, крылы.

Рэчыўныя назоўнікі абазначаюць назвы рэчываў аднароднага складу. Да іх адносяць назвы хімічных элемантаў і карысных выкапняў (кісларод, хлор, вугаль, нафта); прадуктаў харчавання (соль, цукар, гарбата); лекаў (карвалол, парацэтамол, цытрамон); сельскагаспадарчых культур (авёс, жыта, каноплі); тканін і матэрыялаў (шоўк, бавоўна, дуб, ясень). Дарэчы, трэба адрозніваць назоўнікі канкрэтныя і рэчыўныя: падысці да дуба (канкрэтны прадмет) і мэбля з дубу (матэрыял).

Як і зборныя, рэчыўныя нельга палічыць. Але іх можна вымераць пры дапамозе адзінак вымярэння: кілаграм, грам (вага), мілілітр, літр (аб’ём), сантыметр, метр (даўжыня, шырыня). Рэчыўныя назоўнікі могуць быць або толькі адзіночнага ліку (кава, проса, тлушч), або толькі множнага (кансервы, вотрубі, духі). Некаторыя рэчыўныя назоўнікі, калі гаворка ідзе пра якасці або гатункі, могуць набываць множны лік: глыбокія снягі, разнастайныя сокі, каляровыя металы, чырвоныя і белыя віны.

Заданне

УВАГА! Каб пабачыць правільныя адказы, вылучыце курсорам вобласць побач з зорачкай!

Утварыце множны лік і зборную форму назоўнікаў:

Бервяно – * бярвёны, бярвенне

Корань – * карані, карэнне

Колас – * каласы, калоссе

Брус – * брусы, бруссе

Галіна – * галіны, голле

Ліст – * лісты, лісце, лістота

Волас – * валасы, валоссе

Палена – * палены, паленне

Птушка – * птушкі, птаства

Прамень – * промні, праменне

Перакладзіце назоўнікі:

Зерновые, зерно – * збожжа, збажына

Сосняк – * сасоннік, хвойнік

Голубика – * буякі, дурніцы

Заросль, кустарник – * хмызняк, зарасці, кустоўе

Источник

Што такое назоўнік, прыметнік, дзеяслоў, прыслоўе

Пры зносінах мы выкарыстоўваем розныя словы, будуем разнастайныя прапановы і словазлучэнні. І наўрад ці хто-небудзь задумваецца аб тым, якія менавіта часткі прамовы ён выкарыстоўвае ў сваіх размовах. Пры вымаўленні таго або іншага слова не кожнаму прыйдзе ў галаву аналізаваць, што гэта: назоўнік, прыметнік, дзеяслоў або якая-небудзь яго форма.

Іншая справа, калі трэба разабраць сказ пісьмова на школьных занятках. Тут і словы размяркоўваюцца па розных катэгорыях.

Што такое часціны мовы?

Усё ў свеце дзеліцца на розныя катэгорыі. Так ужо мы, людзі, прывыклі раскладваць усё «па палічках», каб не было і намёку на хаос. Тое ж самае мы зрабілі з навукай. Мы падзяляем розныя прадметы і з’явы на тыпы, віды, падтыпы і гэтак далей. Вядома, гэта вельмі зручна, калі ўсё сістэматызавана.

Такі падыход тычыцца і частак прамовы. Бо што яны ўяўляюць сабой? Гэта словы, якія падзеленыя на розныя катэгорыі па агульных прыкметах, марфалагічных і синтаксическим. Такім чынам, яны ўяўляюць сабой часткі прамовы (напрыклад, назоўнік, прыметнік, дзеяслоў і так далей). Кожная з іх мае свае асаблівасці і адыгрывае пэўную ролю ў прапановах.

Часціны мовы ў рускай мове

Усяго частак прамовы дзесяць. Іх таксама можна падзяліць па катэгорыях. У першую ўваходзяць: імя назоўнік (мама, падарунак, сонца), імя прыметнік (мамчына, падарункавы, сонечны), імя лічэбнік (адна, другой, трое) і займеннік (яна, я, мы, сябе). Яны абазначаюць прадмет і яго прыкметы.

Наступная катэгорыя ўключае дзеяслоў і прыслоўе. Яна вызначае дзеянні, уласцівасці, прыкмета дзеяння.

Ёсць часціны мовы, якія называюцца службовымі (часціца, прыназоўнік, саюз). Яны злучаюць словы і часткі прапановы. Часціца надае сэнсавую і эмацыйную нагрузку.

Як мы бачым, часціны мовы (назоўнік, прыметнік, дзеяслоў і г. д.) маюць свае пэўныя характарыстыкі і выконваюць пэўныя ролі ў структуры прапаноў.

назоўнік

Што гэта за частка прамовы? Яна прызначана для абазначэння прадмета. Адказвае на пытанні «хто» або «што». Напрыклад: тата, котка, тэлевізар, кветкі. Таксама яна адказвае і на іншыя пытанні, у залежнасці ад скланення па падежам і лікаў. Напрыклад, «кім», «чым» – чалавекам, дрэвам.

Нервовая сістэма чалавека выступае своеасаблівым каардынатарам у нашым арганізме. Яна перадае каманды ад мозгу мускулатуры, органаў, тканін і апрацоўвае сігналы, якія ідуць ад іх. У якасці своеасаблівага носьбіта дадзеных выкарыстоўваецца нервовы імп.

Пры выбары сваёй будучай прафесіі не варта абапірацца на чые-то рэкамендацыі і парады, тым больш не трэба падпарадкоўвацца сваім бацькам, якія даволі часта вырашаюць без вас самастойна, куды паступіць пасля 11 класа. Варта задумацца, наколькі паспяхо.

Крывяносная сістэма жывёл прайшла доўгі шлях фарміравання ў ходзе эвалюцыйнага развіцця свету. Яна ўтварылася на месцы рудыментарных частак першаснай паражніны цела, якая ў вышэйшых жывёл была выцесненая целломом, або другаснай паражніной цела. У пра.

Назоўнікі бываюць розных родаў (жаночы: сіла, воля; мужчынскі: баран, лес; сярэдні: ручнік, акно; агульны: плакса, лекар).

Адрозніваюцца па чыслах (бываюць адзінага і множнага: кніга – кнігі, воблака – аблокі, казёл – казлы, крэсла – крэслы, дрэва – дрэвы).

Дзеляцца на агульныя (бялку) і неадушаўлёныя (камень). Пры гэтым бывае вельмі цяжка вызначыць, да якога менавіта выгляду ставіцца назоўнік. Дзеяслоў, прыметнік і іншыя часткі гаворкі не дзеляцца на такія віды. Каб не памыліцца з тым, одушевленный прадмет або няма, трэба вывучыць некаторыя правілы.

Што такое імя прыметнік?

Прыгожы, добры, выдатны, ясны – усё гэта прыкметы якога-небудзь прадмета. Гэтыя словы – імёны прыметнікі. Яны адказваюць на пытанне «які».

Бываюць яны якасныя (паказваюць безотносительные ўласцівасці прадмета, якія могуць быць рознай інтэнсіўнасці, быць у кароткай форме і адрознівацца рознымі ступенямі параўнання: белы – бел – бялей), адносныя (ставяцца да чаго-небудзь: жалезны, цагляны, дзвярны, аконны) і прыналежныя (паказваюць прыналежнасць: сестрин, татаў, бабулін).

Мы вывучылі, што ўяўляюць сабой назоўнік, прыметнік. Дзеяслоў – наступная частка прамовы, якая будзе разгледжана ў гэтым артыкуле.

Што такое дзеяслоў?

Формы дзеяслова

Дзеепрыметнік, дзеепрыслоўе многія ўспрымаюць як асобныя часціны мовы. Але на самай справе яны ўсяго толькі з’яўляюцца формамі дзеяслова. Дзеепрыметнік абазначае дзеянне (стан) змяняецца ў часе прыкметы прадмета. Напрыклад: хто чытае, дзед. Дзеепрыслоўе – дзеянне ў якасці прыкметы іншага дзеяння. Напрыклад: сказаў, гледзячы ўслед; зрабіў, азіраючыся назад.

Па-іншаму ідзе справу з інфінітывам. Яго, як правіла, успрымаюць як формудзеяслова. І правільна робяць. Ён не мае прыкмет асобы, часу, колькасці, закладу, а таксама ладу і роду. Напрыклад: думаць, чытаць, пісаць, бегчы, пачаць.

Камунію ж мае гэтыя прыкметы. Яно па характарыстыках падобна на прыметнік, дзеяслоў. Прыметнік, назоўнік прапанову будуюць з дапамогай прадметаў і іх прымет. Камунію ж абазначае дзеянне (стан) у якасці прыкметы прадмета, здольнага змяняцца ў часе. Такой характарыстыкай яно і адрозніваецца ад імя прыметніка, з якім яго таксама часам блытаюць.

Што такое прыслоўе?

На розныя віды дзеляцца многія часткі прамовы. Напрыклад, назоўнік, прыметнік, дзеяслоў. Прыслоўе жа дзеліцца на разрады. Усяго іх шэсць.

Заключэнне

У дадзеным артыкуле мы разгледзелі некаторыя часціны мовы: назоўнік, прыметнік, дзеяслоў і прыслоўе. Кожная з іх мае свае асаблівасці і ўплывае на пабудова прапаноў, таму яны так важныя і патрэбныя. Нездарма яны называюцца часткамі прамовы. Гэта кампаненты прапановы, без якіх яго няма.

Источник

Что такое назоўнік у беларускай

Наз о ўнік — часьціна мовы, абазначае ймя альбо назву прадмета, адказвае на пытаньні: хто? што?
Адушаўл ё ныя наз о ўнікі — абазначаюць жывыя істоты: людзей і жывёл. Адказваюць на пытаньне хто?: вандр о ўца, муз ы ка, мядзьв е дзь.
Неадушаўл ё ныя наз о ўнікі — абазначаюць расьліны і нежывыя аб’екты: рэчы, зьявы. Адказваюць на пытаньне што?: партф э ль, г у мка, навальн і ца.

Аг у льны род — маюць назоўнікі, якія могуць належаць асобам рознага полу. Прыкладам: зн а ўца, вандр о ўца, матав і ла, мар у да, гар э за, Ж э ня ды іншыя.

Вярнуцца назад

Copyright © 2000-2003 С.Аляксандраў, Г.Мыцык
Copyright © 2000-2003 Ю.Гладкевiч (малюнкi)

Источник

Назоўнік як часціна мовы

Онлайн-конференция

«Современная профориентация педагогов
и родителей, перспективы рынка труда
и особенности личности подростка»

Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику

Назоўнік як часціна мовы: агульнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля. Пачатковая форма

Мэты: спрыяць засваенню вучнямі паняцця марфалогіі як сістэмы часцін мовы; пашыраць і паглыбляць веды пра назоўнік як часціну мовы; развіваць навыкі лагічнага мыслення, замацоўваць арфаграфічныя навыкі; спрыяць патрыятычнаму выхаванню вучняў

Тып урока: традыцыйны з прымяненнем нестандартных форм работы.

Абсталяванне: падручнік, табліца “Назоўнік”, карткі для індывідуальных заданняў, рознакаляровыя фішкі, прэзентацыя па тэме “Назоўнік”

Прыём інтэрактыўнай тэхналогіі “Люстэрка”. Вучні разам з настаўнікам усміхаюцца ў люстэрка, кажуць свайму адлюстраванню некалькі кампліментаў, пасля – свайму суседу па парце.

Праверка дамашняга задан н я

Паўтарэнне вывучанага матэрыялу

Гульня “Засялі жыхароў у дом”

На дошцы выявы двух дамоў “Самастойныя часціны мовы” і “Службовыя часціны мовы”. Неабходна засяліць гэтвя дамы, размеркаваўшы часціны мовы.

Для таго, каб даведацца як засвоены раздзел “Склад слова”. Словаўтварэнне”, правядзём гульню “Складз і слова ” . Вам трэба скласці слова з частак, якія можна ўзяць з прапанаваных слоў. (Вусна)

Малайцы! Усе справіліся з заданнем. Раздзел “Склад слова”. Словаўтварэнне” засвоены добра!

Тлумачэнне сэнсу слоў:

Чарапаха (черепаха) — жывёліна з касцяным панцырам, якая вельмі павольна рухаецца на кароткіх лапах, якія разам з хвастом і галавой могуць уцягвацца ў панцыр.

Чаромха (черемуха) — высокі куст з сабранымі ў гронкі белымі духмянымі кветкамі.

Чыгунка (железная дорога) — рэйкавая дарога, прызначаная для руху паяздоў.

Чарапахавы, чарапашкавы, чарапашы.

Хоць і незайздросны лёс —

— Назавіце словы, у якіх не супадае колькасць літар і гукаў.

Вывучэнне новага матэрыялу.

– Адгадайце, пра якую час ці ну мовы раскажа спадарыня Граматыка на сённяш ні м уроку.

I дам я назвы ў ci м прадм е там,

У ci м па н яццям, розн ы м з ’я в ам, —

Гато ў служыць за ўс ёды я вам!

Правільна. Гэта назоўнік. Успомніце: што абазначае назоўнік, на якія пытанні адказвае.

Пастаноўка мэт і задач урока

Вучні самастойна фармулююць мэты і задачы ўрока. У гэтым ім дапамогуць словы, змешчаныя на дошцы

Успомнім… (што ведаем пра назоўнік, што ён абазначае, на якія пытанні адказвае)

будзем вучыцца… (знаходзіць назоўнікі ў тэксце, вызначаць іх род);

Для таго, каб лягчэй было засвоіць матэрыял урока, запоўнім табліцу.

Работа па табліцы (на дошцы)

Адказвае на пытанне

Мужчынскі, жаночы, ніякі

(Дуб, вучань, маці, бацькаўшчына, сонца, надвор’е)

Адзіночны, множны (кніга, радзма, веды, вучні)

Змяняецца па склонах, т.е скланяецца

Дзейнік, выказнік, дапаўненне, азначэнне, акалічнасць.

Беларусь (дзен)– мая Радзіма(вык). У лесе (акаліч) чуліся спевы птушак.(азн).Мы слухалі настаўніка (дапаўн)

– Для таго, каб без памылак знаходзіць назоўнікі ў тэксце, запомніце п рав іл а на с. 35

Запішам сказ. Выяўленне сінтаксічнай ролі назоўнікаў. (Сказ запісваецца пад дыктоўку, адзін вучань працуе ля дошкі.)

– Для таго, каб папоўніць слоўнікавы запас, падбярыце да слова Беларусь аднакаранёвыя словы. Складзіце сказ. (Вусна)

– Давайце запішам самы прыгожы сказ пра нашу Радзіму. Падкрэсліце ў ім галоўныя члены. Праверым.

6. Замацаванне вывучанага матэрыялу

На ў сходзе Беларусь мяжуе з Рас і яй. У Белавежска й пушчы водзяцца зубры. Вуч ні адправ ілі ся на экскурс і ю у Бярэз і нск і запа ве д ні к. На по ў дн і нашай кра і ны працякае рака Днепр. Сваёй прыгажосцю ваб іць самае вял і кае возера Нарач.

– Як і я назо ўнікі за ў сёды п і шуцца з вял і кай л іт ары? Чаму? (Уласныя назоўнікі)

– Выпішыце такія назоўнікі з тэксту самастойна. Пастаўце гэтыя назоўнікі ў пачатковую форму.

Раз- падняцца, пацягнуцца

Два – сагнуцца, разагнуцца

Тры – у далоні тры хлапкі, галавою тры кіўкі

На чатыры – рукі шырай

Пяць – рукамі памахаць

Шэсць – на месца ціха сесці

(Вучні з заплюшчанымі вачыма запісваюць сказ: “Найдаражэйшая тая хатка, дзе радзіла мяне матка”)

Гульня “Знайдзі знаёмага”

– Я чытаю словы, вы пляскаеце ў далоні, пачуўшы назоўнікі.

Пушча, сінявокая, рэчка, адплывае, Бацькаўшчына, расцвітаць, граніца, надзейны, крынічка, аблічча.

– Для таго, каб навучыцца правільна ставіць пытанні да назоўнікаў і пісаць без памылак, выканаем наступнае заданне. Выпісаць у адзін слупок словы, якія адказваюць на пытанне хто?, а ў другі — на пытанне што?

Камп’ютар, мядзведзь, ліса, аловак, дзеці, фламастар, рыбалоў, вуліца,сшытак, настаўнік, воблака, яблык, дзяўчынка, балерына.

– Правяраем у парах. Устаньце, хто не зрабіў памылак. Малайцы.

– Для таго, каб замацаваць веды, выканаем практыкаванне 52 на старонцы 37

– Што просяць зрабіць у практыкаванні?

Для таго, каб навучыцца пісаць без памылак пад дыктоўку, запішыце прыказку.

– Растлумачце яе сэнс. Падкрэсліце назоўнікі, вызначце ix род, абазначце канчаткі.

– Для таго, каб навучыцца працаваць у камандзе, выканаем наступнае заданне. Вы пі шыце з прапанаваных сло ў назо ўнікі мужчынскага роду (1-я група), жаночага (2-я група), ні якага (3-я група).

Сонца, лес, дрэва, хлеб, сава, вядро, вул іц а, плошча, горад, возера, бераг , рака, карабель.

7 . Падвядзенне вынікаў.

Для падвядзення вынікаў урока адкажам на пытанні і правядзём гульню.

— Што абазначае назо ўні к?

— На як і я пытан ні адказвае назо ў н і к?

— Чым можа з’яўляцца ў сказе?

8. Дамашняе задан н е: п араграф 8, практ.53

– Што просяць зрабіць у практыкаванні?

– Тое, што засталося незразумелым, мы будзем вывучаць на наступных уроках. Дзякуй за сумесную працу.

Выстаўленне адзнак (каменціраванне)

Курс повышения квалификации

Охрана труда

Курс профессиональной переподготовки

Библиотечно-библиографические и информационные знания в педагогическом процессе

Курс профессиональной переподготовки

Охрана труда

Ищем педагогов в команду «Инфоурок»

Номер материала: ДБ-871854

Не нашли то что искали?

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.

Госдума приняла закон об использовании онлайн-ресурсов в школах

Время чтения: 2 минуты

Учителям предлагают 1,5 миллиона рублей за переезд в Златоуст

Время чтения: 1 минута

Школьники из Москвы выступят на Международной олимпиаде мегаполисов

Время чтения: 3 минуты

Учителям истории предлагают предоставить право бесплатно посещать музеи

Время чтения: 2 минуты

Путин поручил не считать выплаты за классное руководство в средней зарплате

Время чтения: 1 минута

ДНР полностью перешла на стандарты и программы России в образовании

Время чтения: 1 минута

Подарочные сертификаты

Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.

Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов.

Источник

67. Прачытайце, адзначце дыялектныя марфалагічныя асаблівасці назоўнікаў, якія ў беларускай літаратурнай мове з’яўляюцца нескланяльнымі..

1. Як гэта ты ходзіш у гэтым пальце, адны трамця [транты] вісяць, ідзі апраніся добра (Савані Свісл.). 2. Ідзем зараз жа ў магазін, прывезьлі добрыя пальты, я ўжо нагледзела прыпаткова [прыблізна], і табе такоё пальто трэба (Кадзішкі Лід.). 3. Ніхто тада ні разабраўса, ці то пана дачка йдзе, ці то калхозьніка: усе ў шапках і ў харошых пальтах (Струга Маст.). 4. Як убачыла столькі мэнкі людзей у кіне, то аж жжахнулася ат страху (Гагарына Навагр.). 5. Па радзіві казалі, што пэньсю падвысяць (Бабіна Гродз.). 6. Кажа, дай мне картачку, я ў Мінску па радзіву перадам, можа знайду родных (Монькавічы Маст.). 7. Кіна ў нас ні было, ні было ў нас ні цілівізараў, ні ціліфонаў (Белякоўшчына Гродз.).

68. Вызначце дыялектныя канчаткі назоўнікаў мужчынскага і ніякага роду адзіночнага ліку меснага склону.

1. Пасьля тыдня вынімалі лён і слалі на балоці (Плацянічы Зэльв.). 2. Павесяць калыску на чэраві і жнуць (Вялікая Бераставіца Бераст.). 3. Паразьяжджаліся па ўсём белум сьвеці: і ў Смаленск, і ў Талін, і на цаліну (Навасёлкі Сл.). 4. У лесі нас дагналі двое чалавек зь вінтоўкамі (Семяноўка Бераст.). 5. Спалі ў лесі, хто на возі, хто на зямлі (Коматава Гродз.). 6. Пры польскум часі вучылі ваучыцяле, і было шэсьць класаў (Залацеева Зэльв.). 7. А ў дзействіі падарожнік вёў яго па кустох і па балоці (Слабены Смарг.). 8. Адзін з партызанаў стукнуў па вусі мяне (Лежневічы Іўеў.). 9. Адзін прыехаў конна, на кане (Мікелеўшчына Маст.). 10. Гатавалі есьці ў невялікім чыгунку на агне (Студзенікі Свісл.). 11. Хадзілі малаціць пры фанарэ (Малахавічы Гродз.). 12. А людзі сядзелі пат кантораю, нікаторыя на дажджэ, мо сутак двоя (Мількаўшчына Гродз.). 13. Я то якосьці ні баёўся, адно коні пасьвіў ночай, і могілкі, помнікі ў барэ (Амбілеўцы Шчуч.).

69. Вызначце дыялектную спецыфіку форм назоўнікаў другога і трэцяга скланенняў адзіночнага ліку ў родным, давальным, вінавальным, творным і месным склонах.

1. Пастроілі хату посьля вайнэ (Верцялішкі Гродз.). 2. У каго зямле было больш, той быў багацейшы, той наймаў сабе рабтнікаў (Замасцяны Шчуч.). 3. Пяклі с муке пірагі (Парэчча Гродз.). 4. Даўней лапці с палосінаў [лыка з ліпы] плялі або з лазэ (Прывалка Гродз.). 5. Калі з добрай муке, то будзя падросьцісты хлеп, а як дрэнная мука, то хлеп ацесьлівы, садзіцца хлеб (Шылавічы Сл.). 6. Юшнік з крыве вараць (Парэчча Гродз.). 7. Аліні было гот і восем месяцаў, а Марысі ўжо пяць было (Чураі Дзятл.). 8. Трэбо было памагаць мамі гадаваць малочшых, рабіць у хаці, на полі, бо мама наша была хвора (Крапіўніца Свісл.). 9. Бабі кашку варыць і дзеда карміць (Ляхавічы Зэльв.). 10. Каваль накаваў язык ведзьмі (Голдава Лід.). 11. Замуш вышла тожа за сірату, жыў пры мачасі, памахчы ні было каму, усё с сваіх пяці пальцаў нажывалі (Навасёлкі Сл.). 12. Ні дай Бох такога жыцьця, як дасталося мне й маім сястрэ й брату (Шыганы Сл.). 13. У хаці цёмно, лучынку якую смальнейшу запаляць ды й танцуюць (Новы Двор Свісл.). 14. Потым рабіла ціхнічкай у нас у школі (Ардашы Смарг.). 15. І яшэ гаварыла ёй пані, што павінна як мага акуратней рашчасаць валасы і тады па драбіні залесьці на гару (Аляксандраўшчына Зэльв.). 16. Раней, як я шчэ маладой была, та мы па ўсей акрузі адзін аднаго ведалі (Вялікая Бераставіца Бераст.). 17. Паехаў я на грузавой машыні, алі ш ні ў кабіні, а на кузаві (Малая Бераставіца Бераст.). 18. Па дарозі заехалі ў Сапоцкіна (Васілевічы Гродз.). 19. Мы часта сядзелі ў ямі за гаем (Янчукі Шчуч.). 19. Мы на той зямле ўсё гэто рабілі (Свіслач Свісл.). 20. На душэ мне нешта ніспакойна, так ніспакойна на душэ (Лаздуны Іўеў.). 21. Да картоплі разатром цыбулю, ульем вадэ, солі і ямо – называяцца разаля (Кіралі Шчуч.). 22. Я то якосьці ні баяўся, адно коні пасьвіў ночай (Амбілеўцы Шчуч.). 23. А восяняй дэмабілізавалі (Замошша Шчуч.). 24. Мы ўсе з радасьцяй пайшлі спатыкаць с хлебам-сольлю (Лаздуны Іўеў.). 25. Тата ў хлеў пашоў с соляю (Пасека Дварчаны Воран.). 26. За маёй памяцяй тут прас Вяльлю было аш тры масты (Рымшыненты Смарг.). 27. А ў міне ўсенка рубашка ў крыве, плячо разьбіта, у крыве, пацякла (Даўбенкі Шчуч.). 28. Залажыць комін, кап дым ні прайшоў у пячэ (Дружная Ваўк.). 30. Прыбрэндаў сярэдначы ўвесь у гразе, тулько вочы блішчаць, машына сапсавалася, то покуль завёў, то хапіла яму работы (Новы Двор Свісл.). 31. Вялікдзень, хадзілі ў цэркаў (Чураі Дзятл.). 32. Потым едуць у цэркаў вянчацца (Пасінічы Сл.). 33. Я і ў голаў ні брала гэту навуку (Гарнастаевічы Свісл.). 34. Як замуш выходзілі, куплялі чэпак на голаў – белы (Кіралі Шчуч.). 35. Ну але ты, Марыля, так прышпэрыла [прыструніла] свайго дзяўчука, што нідзе с хаты ня йдзе (Стукалы Маст.). Шмат вужоў пат печай (Солы Смарг.).

70. Вызначце дыялектныя канчаткі назоўнікаў мужчынскага роду на -а (о) у розных склонах, параўнайцез адпаведнымі канчаткамі ў літаратурнай мове.

1. Бачу, гэты дзяцько ідзе (Дружная Ваўк.). 2. Прышоў ва Уселюп і папытаў у дзяцька, што гэта за горат (Уселюб Навагр.). 3. Было, значыцца, у бацька два сынэ (Любча Навагр.). 4. Майму татаві пашанцавала, першы зьвярнуўся дахаты (Пагарэлка Карэл.). 5. Маладая пакланялася мацеры, бацькаві ў покуць (Грынкі Свісл.). 6. Жылося нам добро, нас было сямёра дзяцей у бацька (Карпаноўцы Шчуч.). 7. Забілі яны і бацька нашаго, і мама трох дачок гадавала (Сямёнаўка Бераст.). 8. Застаўся ён адзін, маці з бацькай паўміралі, а яшчэ брат меньшы ды гаспадарка (Дарані Свісл.). 9. Есьлі бацько з мацераю не дадуць дзіцяці самы рады, пра учыцялей німа што гаварыць (Скідзель Гродз.). 10. Кап сказаць бацькаві ці мацераві – не тваё дзело, дзе я іду і што я раблю. Не, такога раньшэ не было. (Скідзель Гродз). 11. Дачакаўся ён бацька, і пашлі разам сь целям дахаты (Любча Навагр.). 12. Цётка малочша за тата восем лет (Мсцібава Ваўк.).

71. Пазнаёмцеся з рэгіянальнымі неафіцыйнымі назвамі некаторых населеных пунктаў Гродзенскай вобласці.

1. Ён прыйшоў да нас і кажа, што пойдзе ў Ашмяну прасіць маю матку, кап пусьціла мяне зь ім (Дукойні Ашм.). 2. Слухай мяне – будзяш у Ашмяне (Гродзі Ашм.). 3. А як прынясеш булачку хлеба з Варанова, то па лустаццы ўсе падзеліш (Поліпніца Воран.). 4. Дачка іх, Маня, вучыцца ў Гродні, кажуць, на дахторку (Засецце Дзятл.). 5. Ясюка унь покуль выучылі ў Гродні за настаўніка (Енчы Воран.). 6. А я тады ў Зельві вучылася (Дружная Ваўк.). 7. Гэто па-гарацкому Люпчо, а мы, старыя, усё завём, як даўней, – Любач (Любча Навагр.). 8. Паехаў мой бацько ў Наваградак, купіў пятнасьця буталёк гарэлкі, ды гэтак і вяселё зрабілі, бедно вяселё (Нёўда Навагр.). 9. Мо там бацько ў Навагратак на базар паедзе? (Равіны Карэл.). 10. У Смургонях перадавая, а тут, у нашай вёсцы, перадавой няма (Дзягаўцы Ашм.). 11. Былі схроны пад Смургоню (Быстрыца Астр.). 12. Тады паехалі ў Шчуцін да дохтара (Свірыды Шчуч.). 13. Паехаў у Шчуцін на базар, купіў парася (Мікелеўшчына Маст.). 14. Раней ад нас пяхтом да Зецяла [Дзятлава] хадзілі (Накрышкі Дзятл.). 15. А пасьля вайны бедна людзі жылі, хадзілі да Масту, сюды пад Гродна, да Масту хадзілі па чырвоную гэту салетру (Лявонавічы Дзятл.).

72. Вызначце дыялектныя марфалагічныя асаблівасці множналікавых назваў населеных пунктаў у родным і месным склонах.

1. У нядзельку зьбіраліся ў Дубічы да касьцёла, а да Дубіч аш дванасьця вёрст (Дзеткі Воран.). 2. Ой, прывозім музыкантаў с Крапіўніцы, с Шурыч (Ражкі Свісл.). 3. Нарадзілася я ў Церахавіч (Масушыны Свісл.). 4. Я жыта жала, бульбу капала, а потым служыла ў Парэч, у Друзгіне (Карпаноўцы Шчуч.). 5. Быў музыкант у Хаміч (Стральцы Маст.). 6. А яны не зналі друг аб другу, што гэта свае, рускія, у Дароглянь, а ў Мілявіч тожа рускія. Адныя па другіх білі (Нацкава Маст.).

73. Знайдзіце прозвішчы, падбярыце да іх адпаведныя літаратурныя формы, параўнайце, вызначце спецыфіку дыялектных форм.

1. Вясной было, цьвіла чаромха, Макарэйч рабіў танцы (Лысая Гара Ашм.). 2. Тады аддавалі мяне замуж за Туманойча, алі ні пайшла, бо рана, ні было яшчэ васімнаццаці гадоў (Лысая Гара Ашм.). 3. Потым зьлетала да Мацкейча па каня і павезла да дохтара (Пелкаўшчына Іўеў.). 4. Ну ш і спраўны малочшы Гэнюка, нічога безь яго не абыходзіцца, дасьціпны як Дашкейча бычок, што ўзяў у студню ўваліўся (Бастуны Воран.). 5. Мацейча дзяводна так згэйшала сукенку, што брытко глядзець (Стукалы Маст.).

Источник

• ← Что такое повесть в литературе 7 класс определение
• Что такое древний гарпун →