Что такое вобразныя сродкі

Якія мастацкія сродкі найчасцей сустракаюцца ў народных песнях? Прывядзіце канкрэтныя прыклады.

СЭРЦАМ НАРОДЖАНЫ СПЕЎ. НАРОДНАЯ ПЕСНЯ.

Якія мастацкія сродкі найчасцей сустракаюцца ў народных песнях? Прывядзіце канкрэтныя прыклады.

Обсуждение вопроса:

Народныя песні — выдатныя мастацкія творы, амаль у кожнай мы сустрэнем словы, ужытыя ў пераносным значэнні, — тропы: эпітэты, параўнанні, сімвалы, метафары, увасабленні, гіпербалы.

Дапамагаюць стварыць выразную карціну эпітэты — мастацкія азначэнні:

Па вадзіцу іду босенькімі ножкамі,

Заліваюся гарачымі слёзкамі.

Узыду, пайду на высоку гару,

Ды й зірну, гляну на ясну зару.

Часта сустракаюцца так званыя сталыя эпітэты, якія ўжываюцца толькі з пэўнымі словамі:поле шырокае, зорка ясная, ночка цёмная, слёзы

У народных песнях надзвычай паэтычныя параўнанні, яны сціслыя, выразныя, трапныя: светлая, як зорка ясная; чыстая, як сляза; прыгожы,

як месячык ясны. Напрыклад, дзяўчына звяртаецца да свайго любага:

Ты хадзі ка мне ў госці:

Ты лесам ідзі — дробным дожджыкам,

Ты лугам ідзі — буйным ветрыкам,

Ты ў сад мой — салавейкаю,

На двор мой — ясным сокалам,

У хату маю — дружком міленькім.

Надзвычай распаўсюджаны ў народных песнях вобразы_сімвалы — умоўныя абазначэнні з’явы праз вобраз, які нечым нагадвае гэту з’яву. Паэтычнымі сімваламі ў песнях выступаюць птушкі, жывёлы, дрэвы. Напрыклад, размова бярозы з лістком сімвалізуе горкае расставанне маці са сваёй дачкой, якую аддаюць замуж:

— А мой жа ты лісточак, мой зялёненькі,

Як жа мы расстанемся?

Ветрык павее, цябе пакоціць,

А я тут застануся, дажджом абальюся.

Характэрным мастацкім прыёмам стварэння вобразаў у народных песнях з’яўляецца ўвасабленне — перанясенне ўласцівасцей жывых істот

на прадметы і з’явы прыроды:

Гаварыла поле шырокае,

— Жнейкі жнейкі мае маладыя,

Прыходзьце ка мне заўтра рана.

Сустракаюцца ў песнях і гіпербалы — вобразныя выразы, у аснове якіх ляжаць моцныя перавелічэнні ўласцівасцей, якасцей, памераў прадмета або з’явы з мэтай узмацніць уражанне, выказаць сваё захапленне або абурэнне чым’небудзь:

Ажыўляюць і ўпрыгожваюць народную песню, надаюць ёй пяшчотнасць, прывабнасць, меладычнасць паэтычныя звароткі, памяншальна-ласкальныя словы, паўторы, а таксама паралелізмы, пры

якіх дзве з’явы, чым’небудзь падобныя або процілеглыя, раскрываюцца ў супастаўленні, паралельна, у форме разгорнутага параўнання:

Источник

Вобразна-стылістычныя сродкі мовы беларускіх народных казак

Готовые курсовые работы

Работа защищена на оценку «9» без доработок.

Уникальность свыше 40%.

Количество страниц – 26.

Работа оформлена в соответствии с методическими указаниями учебного заведения.

Вусная паэтычная творчасць кожнага народа мае сваю спецыфіку, якая праяўляецца ў жанравым саставе, сувязі з рэчаіснасцю, тэматыцы, вобразнай сістэме, паэтыцы. Беларускі фальклор найлепш захаваўся ў параўнанні з фальклорам многіх іншых еўрапейскіх народаў, у якіх амаль зніклі формы яго аўтэнтычнага бытавання яшчэ ў мінулыя эпохі, адраджаліся ж пераважна ў перапрацоўках. Беларускі народ па праву можа ганарыцца багаццем зместу, дасканаласцю мастацкай формы і разнастайнасцю жанраў сваёй вуснай паэзіі. Нават у параўнанні з рускай і ўкраінскай народнай творчасцю беларуская вусная паэтычная творчасць вылучаецца адметнасцю і багаццем высокамастацкіх узораў абрадавай паэзіі, добрай захаванасцю аўтэнтычных форм, актыўнасцю бытавання, цеснай сувяззю з рэчаіснасцю, поліфункцыянальнасцю.

Вывучэнне фальклорнай спадчыны беларусаў набывае асабліва вялікае значэнне зараз – у перыяд складаных працэсаў, якія адбываюцца ў развіцці нацыянальнай духоўнай культуры, калі родная мова недастаткова выкарыстоўваецца ў грамадска-палітычным і сямейным жыцці.

Адным з прыкметных фальклорных жанраў з’яўляецца беларуская народная казка.

У класіфікацыі народна-паэтычнай прозы казкі вылучаюцца як адзін з такіх жанраў, які па зместу, сістэме вобразаў, адносінах да рэчаіснасці і паэтыцы дзеліцца на жанравыя разнавіднасці: казкі пра жывёл, чарадзейныя, сацыяльна-бытавыя, навелістычныя.

Тэрміну “казка” К.П.Кабашнікаў, беларускі даследчык народнай прозы, дае такое азначэнне: «Казка – гэта мастацкае, вуснае, у пераважнай большасці празаічнае апавяданне сацыяльна-бытавога, фантастычнага або навелістычна-авантурнага зместу, якое адлюстроўвае рэчаіснасць праз прызму фантазіі, выдумкі, фальклорнай умоўнасці і заключае ў сабе дыдактычна-павучальны сэнс» [7, с. 313].

Казка непадзельна ад фантазіі, ад уяўлення, а ўяўленне – гэта вялікі дар. Таму натуральна, што казка аказвала і аказвае істотны ўплыў на развіццё грамадства, на фарміраванне асобы. Кожнае пакаленне адчула на сабе гэты ўплыў, кожнаму пакаленню казка адкрывала свет незвычайнага і прыгожага, дзе дабро заўсёды перамагае зло, дзе вышэй за ўсё цэніцца праўда, справядлівасць, любоў да Радзімы, да працы, сяброўства, таварыская ўзаемадапамога, пачуццё чалавечай годнасці, дзе самым рашучым чынам асуджаецца несправядлівасць, здрадніцтва, гультайства, хлусня.

1.1 Жанры вусна-паэтычнай творчасці

У сістэме жанраў вусна-паэтычнай творчасці выразна вылучаюцца апавядальныя жанры, песенная лірыка, абрадавая паэзія, так званыя малыя жанры, народны тэатр, дзіцячы фальклор, інструментальная музыка, народныя танцы. Прынята вылучаць эпічны, лірычны і драматычны роды з адпаведнай жанравай класіфікацыяй. У эпічны род уключаны дзве групы – славесная і славесна-музычная. У першую ўваходзяць жанры: прыказкі, прымаўкі, загадкі, сказы, паданні, легенды, казкі, анекдоты, былічкі, у другую – эпічная песня-сказ, эпічная песня [6, с. 14].

Дадзім азначэнне найбольш папулярным жанрам беларускага фальклору.

“Загадка – мудрагелістае пытанне, якое падаецца ў форме дасціпнага, кароткага, як правіла, рытмічна арганізаванага апісання якога-небудзь прадмета ці з’явы” [8, с. 21].

Скарагаворкі – чыстая славесная гульня, як і лычылкі. Скарагаворкі ўключаюць у сябе спецыяльна намножаныя цяжкавамаўляльныя словы, мноства алітарацый [8, с. 26].

Прыказка – “устойлівае вобразнае выслоўе павучальнага зместу” [8, с. 35]. Прыказкі характарызуюцца ўстойлівасцю, багатай змястоўнасцю, поліфункцыянальнасцю.

Былічкі, бывальшчыны – вусныя расказы-ўспаміны пра сустрэчы са звышнатуральнай сілай (як правіла, варожай). Былічкі расказваюць адзін аднаму ў вёсцы як незвычайную падзею, як выпадак з уласнага жыцця, перадаюць праз пакаленні як сямейнае паданне. У вусных бытавых расказах апавядаецца пра падзеі з грамадскага ці асабістага жыцця, сучаснага або мінулага, сведкам або ўдзельнікам якіх часта бывае сам расказчык. Яны маюць вялікае пазнавальнае значэнне, знаёмяць з жыццём і бытам беларускага народа [8, с. 65].

Прымаўкі – устойлівыя ходкія выслоўі з незавершанай думкай [9, с. 35].

Прымхліца (ад слова прымха) – гэта невялічкае вуснае апавяданне аб нейкім незвычайным, цудадзейным і, як правіла, «страшным» здарэнні, удзельнікам ці сведкам якога нібыта быў сам апавядальнік або добра знаёмы ці нават блізкі яму чалавек [8, с. 68].

Паданне, будучы таксама, як казка ці легенда, вусным мастацкім

Як вядома, вывучэнне розных бакоў мовы, яе лексічнага багацця і семантычных асаблівасцей, сродкаў выразнасці, выяўленчых сродкаў – адно з патрабаванняў, пастаўленых жыццём перад навукай аб мове. У сувязі з гэтым вялікую цікавасць уяўляюць моўныя асаблівасці твораў вуснай народнай творчасці. Пытанні вывучэння славеснай формы народнай казкі не вычарпаны.

Вывучэнне розных бакоў мовы, яе лексічнага багацця і семантычных асаблівасцей, сродкаў выразнасці, выяўленчых сродкаў – адно з патрабаванняў, пастаўленых жыццём перад навукай аб мове. У сувязі з гэтым вялікую цікавасць уяўляюць моўныя асаблівасці твораў вуснай народнай творчасці. Пытанні вывучэння славеснай формы народнай казкі не вычарпаны.

Для казак, як і для многіх іншых фальклорных твораў, уласцівы паралелізм, пастаянныя эпітэты, сімвалы і іншыя сродкі мастацкай выразнасці.

У беларускіх казках шырока ўжываюцца сталыя эпітэты, якімі асабліва багатыя чарадзейныя казкі. Сталыя эпітэты надаюць гэтым творам і асобным іх вобразам уласцівы традыцыйнай народнай творчасці спецыфічны каларыт. Многія з эпітэтаў (напрыклад, «белы свет», «калінавы мост», «шаўковая трава» і інш.) звязваюць беларускі фальклор з быліннымі трэдыцыямі і пераносяць слухачоў або ў сівую старажытнасць, або ў невядомыя і поўныя таямнічасці краіны. У антыпрыгонніцкіх і антырэлігійных казках сталых эпітэтаў значна менш, і яны адрозніваюцца ад сталых эпітэтаў чарадзейных казак і сэнсавай нагрузкай, і эмацыянальнай афарбоўкай, і ступенню ўстойлівасці. Такія эпітэты, як «люты», «паганы», у дачыненні да слова «пан» сталі новатворамі ў сістэме пастаянных эпітэтаў, выкліканымі да жыцця новай рэчаіснасцю.

Народ тонка карыстаецца параўнаннямі, як простымі, так і разгорнутымі і адмоўнымі. Пры гэтым зноў-такі характар параўнанняў, іх сэнсавая і ідэйная нагрузкі і эмацыянальная афарбоўка залежаць ад віду казак і ад характару вобразаў, асобныя рысы якіх падкрэсліваюцца гэтымі мастацкімі сродкамі. У антыпрыгонніцкіх творах, напрыклад, драпежных і крыважэрных паноў параўноўвалі з ваўкамі ў аўчарні. Такім жа

Цікавасць лінгвістаў, літаратуразнаўцаў, фалькларыстаў да вусна-паэтычнай творчасці, да вобразнай мовы і мастацкіх сродкаў увесь час вялікая. Без перабольшання можна сказаць, што вусна-паэтычная творчасць для беларускага народа доўгі час выконвала функцыі не толькі мастацкай літаратуры, але і тэатра, іншых форм мастацтва і грамадскай свядомасці. Фальклор у сістэме сучаснай культуры набывае ўсё больш шматгранны характар, ставіць новыя задачы. Актуальнымі з’яўляюцца такія праблемы, як ідэйнае і мастацкае значэнне фальклорнай класікі для сучаснасці, фальклор і яго роля ў развіцці мастацтва, літаратуры і літаратурнай мовы, міжэтнічныя сувязі ў фальклорнай спадчыне і інш.

Па выніках дадзенага даследавання можна зрабіць наступныя вывады.

Казачны эпас беларускага народа надзвычай багаты па свайму зместу і мастацкай дасканаласці, мае шмат агульнага з эпасам іншых славянскіх народаў і нямала нацыяпальна адметнага. Сярод даследчыкаў няма адзінага погляду адносна класіфікацыі казак, але часцей за ўсё выдзяляюцца тры асноўныя разнавіднасці: казкі пра жывёл, казкі чарадзейныя, бытавыя (сацыяльна-бытавыя).

Да вобразных сродкаў беларускай народнай казкі аднясём перш за ўсё сістэму вобразаў.

У змесце і сістэме вобразаў беларускіх казак аб жывёлах дзейнічаюць дзікія і хатнія жывёлы, а таксама птушкі і насякомыя. Найбольш вядомыя персанажы – лісіца, воўк, мядзведзь, заяц, дзік, сабака, кот, баран, каза, конь, певень, гусак, качар, муха, пчалаі інш. Вельмі важнай асаблівасцю казак аб жывёлах з’яўляецца тое, што амаль ва ўсіх творах за дзеючымі асобамі захоўваюцца найбольш тыповыя для іх якасці Беларускі казачны эпас. Сярод злых звышнатуральных істот у бсларускіх казках часцей сустракаецца шматгаловы змей, часам Цмок. Пераможцамі змея ў чарадзейных казках выступаюпь багатыры, Іван Сучкін сын Залатыя пугавіцы, Іван Кабылін сын, Кацігарошак і іншыя. Узнікненне іх вобразаў, а таксама вобраза Івашкі Мядзвежага вушка.

Для казак, як і для многіх іншых фальклорных твораў, уласцівы паралелізм, пастаянныя эпітэты, сімвалы і іншыя сродкі мастацкай выразнасці. Народ тонка карыстаецца параўнаннямі, як простымі, так і разгорнутымі і адмоўнымі. Пры гэтым характар параўнанняў, іх сэнсавая і ідэйная нагрузкі і эмацыянальная афарбоўка залежаць ад віду казак і ад характару вобразаў, асобныя рысы якіх падкрэсліваюцца гэтымі мастацкімі сродкамі.

1. Бараг, Л.Р. Казка / Л.Р. Бараг // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі : у 5-ці т. – Мінск : БелЭн, 1985. – Т.2. Г-К. – С. 481.

2. Беларускі казачны эпас / склад. У.В. Анічэнка. – Мінск : БДУ, 1976. – 207 с.

3. Гілевіч, Н.С. Паэтыка беларускай народнай загадкі / Н.С. Гілевіч. – Мінск : Выш. школа, 1976. – 126 с.

4. Журавская, Л.В. Синтаксис белорусских сказок и рассказов : автореф. дис. … канд. филол. наук: 28.12.79 / Л.В. Журавская. – Минск, 1979. – 22 с.

5. Зуева, Т.В. Русский фольклор / Т.В. Зуева, Б.П. Кирдан. – М. : Азбука, 1998. – 380 с.

6. Кабашнікаў, К. Жанравы склад беларускай народнай прозы / К. Кабашнікаў // Народная проза / К. П. Кабашнікаў, А. С. Фядосік, А.В. Цітавец ; навук. рэд. А. С. Ліс. – Мінск : Бел. навука, 2002. – 517 с.

8. Кабашнікаў, К.П. Нарысы па беларускаму фальклору : дапам. для студ. філал. фак-таў ВНУ / К.П. Кабашнікаў. – Мінск : Выш. школа, 1963. – 164 с.

9. Казкі пра жывёл і чарадзейныя казкі / склад. К. П. Кабашнікаў. Мінск : Навука і тэхніка, 1971. – 420 с.

10. Казлоў, У.В. Катэгорыя часу і паэтыка беларускай народнай казкі / У.В. Казлоў // Беларуская літаратура. – Мінск, 1986. – Вып. 14. – С. 138–144.

11. Карскі, Я. Беларусы / Я. Карскі ; уклад. і камент. С. Гараніна і Л.Ляўшун ; навук.рэд. А. Мальдзіс ; прадм. Я. Янушкевіча і К. Цвіркі. – Мінск : Беларускі кнігазбор, 2001. – 420 с.

12. Ліс, А.С. Каляндарна-абрадавая творчасць беларусаў (сістэма жанраў. Эстэтычны аспект) : аўтарэф. дыс. … д-ра філал. на- вук: 10.01.09 / А.С. Ліс. – Мінск, 1996. – 35 с.

13. Малюк, А.К. Некаторыя аспекты лінгвістычнага аналізу казкі “Лёгкі хлеб” / А.К. Малюк // Текст в лингвистической теории и в методике преподавания филологических дисциплин: материалы 3 Межд. науч. конф., 12–13 мая 2005г., Мозырь: в 2 ч. Ч. 2. / отв. ред.: С. Б. Кураш, О.И. Ревуцкий, В.Ф. Русецкий. – Мозырь : УО МГПУ, 2005. – С. 48–49.

14. Пропп, В.Я. Русская сказка. – М. : Лабиринт, 2000. – 416 c.

15. Сарока, У.А. Аб семантычнай структуры будаўніча–бытавой лексікі ў мове беларускага казачнага эпасу / У.А. Сарока // Беларуская мова. – Мінск, 1983. – Вып. 13. – С. 65–71.

16. Сацыяльна-бытавыя казкі / рэд. В.К. Бандарчык. – Мінск : Навука і тэхніка, 1976. – 520 с.

17. У трыдзевятым царстве: бел. нар. казкі / уклад. У.К. Касько, А.С. Фядосік. – Мінск : Універсітэцкае, 1995. – 431 с.

18. Фядосік, А.С. Беларуская сацыяльна–бытавая казка / А.С. Фядосік. – Мінск : Навука і тэхніка, 1995. – 160 с.

19. Хрышчановіч, Л. “Па імені і жыццё”: Антрапанімічная прастора беларускай народнай казкі / Л. Хрышчановіч // Роднае слова. – 1999. – № 5–6. – С. 133 –137.

20. Чарадзейныя казкі : у 2 ч. / склад. К.П. Кабашнікаў, Г.А. Барташэвіч. – Мінск : Навука і тэхніка, 2003. – 2 ч.

21. Шамякіна, С.В. Мастацкі вобраз і мастацкая дэталь у беларускіх чарадзейных казках / С.В.Шамякіна // Беларуская мова i лiтаратура. – 2007. – № 7. – С. 41–45.

22. Юдин, Ю.И. Дурак, шут, вор и черт (Исторические корни бытовой сказки) / Сост. В. Ф. Шевченко. – М. : Лабиринт, 2006. – 380 с.

23. Янкоўскі, М.А. Паэтыка беларускай народнай прозы / М.А. Янкоўскі. – Мінск : Выш. школа, 1983. – 271 с.

Работа защищена на оценку «9» без доработок.

Уникальность свыше 40%.

Количество страниц – 26.

Работа оформлена в соответствии с методическими указаниями учебного заведения.

Источник

Урок беларускай літаратуры ў 6 класе «Змітрок Бядуля. «Зямля»

Онлайн-конференция

«Современная профориентация педагогов
и родителей, перспективы рынка труда
и особенности личности подростка»

Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику

ДУА “Сярэдняя школа №5 г. Жодзіна”

Урок беларускай літаратуры

Змітрок Бядуля. “Зямля”

настаўнік беларускай мовы і літаратуры

Тэма: З. Бядуля “Зямля”

Мэта: Данесці да шасцікласнікаў патрыятычны пафас лірычнай мініяцюры З. Бядулі, абагульніць іх уяўленні пра родную зямлю. Вучыць «узірацца» і «ўслухоўвацца» ў мастацкі тэкст, развіваць вобразнае ўяўленне, творчыя здольнасці вучняў. Узнавіць веды школьнікаў пра мастацкія тропы — эпітэт, параўнанне, метафару,паказаць іх ролю ў стварэнні мастацкага вобраза. Выхоўваць патрыятычныя пачуцці вучняў

Яна мне дадзена адзіная

На ўсё жыццё, на цэлы век.

Мая адзіная, радзімая

Ў вянках лясоў і стужак рэк.

Настаўнік зачытвае эпіграф.

Скажыце, калі ласка, пра што гаворыцца ў эпіграфе? Як вы разумееце гэтыя радкі?

Гэтыя цудоўныя радкі належаць беларускай паэтэсе Марыі Шаўчонак. Давайце зараз паслухаем увесь верш ( верш чытае на памяць загадзя падрыхтаваны вучань).

Яна мне дадзена адзіная

На ўсё жыццё, на цэлы век.

Мая адзіная, радзімая

Ў вянках лясоў і стужак рэк.

Заўсёды самая прыветная,

Як сонца, свеціцца сама,

Жыве, як маара запаветная,

Яе праменнямі сагрэтая,

Наліта сілай маладой,

Іду, нястомная, па свету я

Яе часцінкаю жывой.

І ганаруся ўсюды смела я,

Што вырасла на той зямлі,

Якую клічуць Руссю Белаю,

Што тут дзяды мае жылі.

М. Шаўчонак. Мая Радзіма

2. Паведамленне тэмы і мэты ўрока

— У кожнага чалавека ёсць радзіма, і кожны любіць яе. Любіць родную прыроду, свой народ. Любіць сваю родную мову і песні сваёй радзімы, казкі, кнігі…Без Бацькаўшчыны і без свайго народа чалавек не можа жыць.

— Сёння мы будзем гаварыць з вамі пра нашу радзіму, наш родны край, нашу зямлю. Мы пазнаёмімся з творам З. Бядулі, Які так і называецца “Зямля” і прасочым, што ж дапамагае пісьменніку данесці да нас прыгажосць мілых сэрцу краявідаў і перадаць любоў да іх. (Вучні запісваюць тэму ў сшытак)

— А зараз запішыце ў сшытак тыя словы, з якімі асацыіруецца ў вас слова “Радзіма”. Што для вас Радзіма? Якая яна?

(1 група запісвае назоўнікі; 2 група – прыметнікі; 3, дзеясловы; 4 група падбірае словы-сінонімы)

2. Знаёмства з творамі жывапісу

-Наш родны край прыгожы і па-свойму адметны на поўначы і на поўдні, на захадзе і на ўсходзе. Белавежская пушча і Браслаўскія азёры, Палессе і Свіцязь, Налібокі і Нарач, Бярэзінскі запаведнік і такая блізкая і родная рака Пліса – усё гэта наша зямля, наша спадчына, якая даецца чалавеку разам з жыццём. Прыгажосць нашай зямлі заўсёды натхняла мастакоў слова, гукаў, фарбаў…

Зірніце на дошку. Перад вамі рэпрадукцыі карцін беларускіх мастакоў.

— Чым падобныя гэтыя карціны і чым яны адрозніваюцца?

— На гэтых карцінах наша зямля паказана па-рознаму: на адных пераважаюць цёмныя колеры, сумны настрой, на другіх – празрыста-сінія, блакітна-зялёныя, жоўтыя… Адпаведна, мяняецца і настрой. Так мастакі з дапамогай фарбаў перадаюць прыгажосць роднай зямлі, выказваюць свае пачуцці да яе.

— У літаратуры пісьменнікі карыстаюцца для гэтага мастацкім словам. Сапраўдным майстрам мастацкага слова з’яўляецца З. Бядуля.

3. Зварот да тэксту

Выразнае чытанне твора настаўнікам.

4. Праверка першаснага ўспрымання

— Ці спадабаўся вам твор? Чаму? ( з дапамогай мастацкага слова аўтар намаляваў дзівосныя карціны роднай прыроды і перадаў сваю бязмежную любоў да яе)

5. Калектыўнае абмеркаванне. Аналіз

— Якая асноўная думка твора?

— Якія карціны вы ўяўлялі, калі слухалі тэкст?

— Як пісьменнік ставіцца да роднай зямлі? Чаму называе яе “маці”?

( Сапраўды, зямля – наша маці, якая кожнаму з нас дала жыццё, выкарміла і выпеставала, і таму кожны з нас павінен любіць родную зямлю, ганарыцца ёю, аберагаць так, як рабілі нашы продкі)

— Што дапамагае аўтару стварыць у нашым уяўленні такія маляўнічыя карціны? ( сродкі мастацкай выразнасці)

— Якія сродкі мастацкай выразнасці вы ведаеце? ( эпітэт, метафара, параўнанне)

Усякай птушцы сваё гняздо міла

Родная зямелька, як зморанаму пасцелька

На чужыне і камар загіне

Усюды добра, а дома лепей

7. Выразнае чытанне твора вучнямі

Зараз падрыхтуйцеся да выразнага чытання твора

Выразнае чытанне твора вучнямі

( Заданне для 1 групы: на паперы скласці кластар “Сродкі мастацкай выразнасці”, абапіраючыся на тэкст З. Бядулі

Эпітэт – мастацкае азначэнне, якое вобразна характарызуе прадмет, з’яву, чалавека. ( святая зялёная вясна, гарачае залатое лета, сытная багатая восень, бліскучая здаровая зіма)

Параўнанне – мастацкі прыём, характарыстыка аднаго прадмета, з’явы пры дапамозе супастаўлення яго з іншым на аснове іх падабенства.(як у казцы)

Метафара – перанясенне ўласцівасцей адной з’явы на другую, чым – небудзь падобную на яе.(дыханне мёдам па жылах разліваецца, шчасце ракой –морам расшыраецца)

У час прэзентацыі работы гэтай групы звярнуць увагу вучняў на тое, што ў тэксце вялікая колькасць шматкроп’яў. Што азначае гэты знак прыпынку? (незавершанасць). Унесці шматкроп’е як сродак мастацкай выразнасці у кластар

Заданне для 2 групы: Падзяліце тэкст твора на лагічна завершаныя часткі, дайце назву кожнай. Растлумачце сэнс апошняга абзаца твора

Прыкладны цытатны план:

“ Зямля…вялікі бязмерны абшар”

План запісваецца ў сшытак

Заданне для 3 групы: напісаць сачыненне-мініяцюру “Мая зямля”

Заданне для 4 групы: стварыць міні-праект “Мая зямля”

У час прэзентацыі першай групы вучні дапаўняюць кластар прыкладамі з тэксту.

Пасля прэзентацыі другой групы вучні запісваюць план у сшытак

Што такое Бацькаўшчына,

Гэта рэчка, сцежка лясная,

Гэта ў лузе залатая пчолка,

А ў вачах тваіх — вясёлка.

Бацькаўшчына — гэта дом твой,

Гэта песні, што звіняць наўкола,

Гэта тата твой і мама.

І сябры твае таксама.

— А зараз, каб падвесці вынікі сённяшняга ўрока, кожная група павінна закончыць фразу “Калі я думаю пра Радзіму,….”

— я бачу…..

І V . Падвядзенне вынікаў урока. Выстаўленне адзнак

Д/з Выразнае чытанне твора. Творчыя заданні: напісанне мініяцюр, вершаў, прысвечаных Радзіме; стварэнне зборніка вершаў “Беларусь мая, песня мая…”, крыжаванка”Зямля бацькоў – мая зямля”

Источник

Что такое вобразныя сродкі

Дыпломная работа складаецца з __ старонак, 21 крыніцы.

Ключавыя словы: экспрэсіўнасць, выразнасць мовы.

Абект даследавання : сродкі стварэння экспрэсіўнасці ў мове твораў Леаніда Дранько-Майсюка.

Прадмет даследавання : сродкі стварэння экспрэсіўнасці тэксту на розных моўных узроўнях.

Метады даследавання : апісальны, параўнальны, аналітычны.

Мэта работы : выяўленне і правядзенне аналізу сродкаў стварэння экспрэсіўнасці паэтычных твораў Леаніда Дранько-Майсюка на розных узроўнях мовы.

· прааналізаваць лексічныя сродкі стварэння экспрэсіўнасці тэксту;

· апісаць лексіка-семантычных сродкі стварэння экспрэсіўнасці тэксту;

· выявіць словаўтваральныя сродкі стварэння экспрэсіўнасці тэксту;

· вызначыць сінтаксічныя сродкі стварэння экспрэсіўнасці тэксту

Вынікі дыпломнай работы могуць быць выкарыстаны пры вывучэнні экспрэсіўнасці тэксту, а таксама пры напісанні курсавых і дыпломных работ.

1. Паняцце экспрэсіўнасці тэксту

2. Мэты, задачы, крыніцы работы

2.1 Лексіка-семантычныя сродкі стварэння экспрэсіўнасці тэксту

3. Лексічныя сродкі стварэння экспрэсіўнасці тэксту

3.1 Семантычныя сінонімы

3.2 Стылістычныя сінонімы

3.3 Семантыка-стылістычныя сінонімы

3.4 Аўтарскія сінонімы

3.5 Абсалютныя сінонімы

3.7 Аўтарскія антонімы

4. Сінтаксічныя сродкі стварэння экспрэсіўнасці тэксту

4.1 Лексічныя паўторы

4.2 Лексіка-семантычны паўтор

4.3 Анафарычны паўтор

5. Словаўтваральныя сродкі стварэння экспрэсіўнасці

Спіс выкарыстанай літататуры

1. Паняцце экспрэсіўнасці тэксту

Пытанні даследавання феномена экспрэсіі і з явы экспрэсіўнасці моўных адзінак трывала занялі значнае месца сярод найбольш актуальных праблем, што стаяць перад сучаснай лінгвістычнай навукай. Такая цікавасць да фармальных сродкаў успрымаецца аўтарамі як дадатковая, другародная. Цікавасць да фармальных сродкаў выражэння прагматычнага зместу звязана з тым, што экспрэсіўныя лексемы валодаюць надзвычай арыгінальнай, яркай знешняй або ўнутранай формай, і не звярнуць на яе ўвагу немагчыма. Творы пісьменнікаў ілюструюць стыхію жывога размоўнага маўлення, сферу, дзе найбольш поўна праяўляюць прагматычныя магчымасці лексічных адзінак.

Пад экспрэсіўнасцю тэксту звычайна разумеецца «такая ўласцівасць тэксту або часткі тэксту, якая перадае сэнс з узмоцненай інтэнсіўнасцю, выражаючы ўнутраны стан гаворачага, і мае сваім вынікам эмацыянальнае або лагічнае узмацненне [6, с.12]

У кантэксце мастацкага твора паэтычная функцыя «рэалізуецца ў розных спосабах мастацкага пераўтварэння, у выніку якога моўныя адзінкі ўзбагачаюцца абертонамі сэнсу» [10, с.36]. Гэтыя дадатковыя мастацка-выяўленчыя прырашчэнні сэнсу, якія развіваюцца ў працэсе эстэтычнага пераўтварэння слова, разглядаюцца як «асаблівая катэгорыя мастацкага маўлення [11, с.125]. Адзінкі мовы, у якіх рэалізуюцца такія пераўтварэнні, даследчыкі называюць моўнымі мастацкімі вобразамі, якія служаць для паэтычнага адлюстравання аб ектыўнай рэчаіснасці [12, с.7].

2. Мэты, задачы, крыніцы работы

Экспрэсіўнасць у шырокім сэнсе разумеецца як выяўленчая якасць мовы, як тое, што робіць выказванне больш яркім, выразным і вобразным. Экспрэсіўнасць узуальна або аказіянальна ўваходзіць у семантыку моўных адзінак і выражае эмацыянальна-ацэначныя і стылістычна маркіраваныя адносіны суб екта маўлення да рэчаіснасці

У адпаведнасці з мэтай нашага даследавання былі пастаўлены і вырашаны наступныя задачы:

· аналіз лексічных сродкаў стварэння экспрэсіўнасці тэксту;

· апісанне лексіка-семантычных сродкаў стварэння экспрэсіўнасці тэксту;

· выяўленне словаўтваральных сродкаў стварэння экспрэсіўнасці тэксту;

· вызначэнне сінтаксічных сродкаў стварэння звязнасці тэксту.

2.1 Лексіка-семантычныя сродкі стварэння экспрэсіўнасці тэксту

Эпітэт дапамагае дакладна і ўсебакова ахарактарызаваць пэўны прадмет, з яву ці чалавека, вылучыць і апісаць іх найбольш істотныя індывідуальныя рысы, узбагачае выяўленча-выразныя магчымасці апісання, надае мове адметнасць і эмацыянальную насычанасць.

І стаўлю вазу чыстую на стол.

Твой жоўты колер пазалоціць высі,

Мой сіні колер абцяжарыць дол. [1, с.40].

А ў самотнейшыя хвіліны

Уначы, пад газніцы бліск,

Пэўна, яны пасмяюцца з мяне.

Я ж на людзей не крыўдую.

Глечык віна прапануе [4, с.8].

Таксама сустракаюцца агульнамоўныя эпітэты.

І таму да яго прылятае

У шэрані ранішняй дзяцел,

Жыхар суседняга гаю. [4, с.16].

Да столі падкіну высокай.

І пройдзецца велічны гром па ўсяму

На змярканні да свойго жытла

І ў сваім трывожным уяўленні

бачыў нас і сумна усміхаўся. [4, с.37]

Болей нічога не ўзрадуе змрок

Каб, яна забываючы страх

І атруту падманне страсці,

У глыбокіх тваіх валасах

Завушніцы губляла на шчасце? [1, с.24].

У майстэрні, дзе ружам не цесна,

Алкагольным суцішаны дном,

На паперы, што пахне віном. [1, с.48].

Агульнамоўныя эпітэты вылучаюць характэрную рысу ці прымету прадмета, з явы, ацэньваюць, выклікаюць эмацыянальнае ўспрыняцце, дапамагаюць зразумець аўтарскае бачанне рэчаіснасці.

Яна ашчэрваецца пашчай лютай,

Пагойдваецца зблізку і здаля. [1, с.51].

Цяжар найбольш для маіх плячэй.

Усё аддаў бы і на усё рашыўся,

Адразу ж папрашу твайго цяпла:

Традыцыйныя эпітэты выкарыстоўваюцца аўтарам даволі рэдка:

Ты хочаш плакаць, але ты жанчына,

І не для слёз прыдумана ангіна,

А на ўспамін пра снег і пра мароз. [1, с.45].

Я маленькі, мне тры гады,

Я сціскаю ў гармонік фіранку.

Што сівеюць на вымытым ганку. [4, с.6].

Што за пытанне? Таннай цаной

Яна спынілася перада мной,

Я маленькі, мне тры гады,

Я сціскаю ў гармонік фіранку.

Што сівеюць на вымытым ганку. [4, с.6].

І я расказваю што-небудзь,

І так спакойна на мяжы

І я паверыў мастаку,

У лес ягоны самагубны,

Што звон магільнага пяску

Дадаў з турмы, глядзела неба. [1, с.76].

Табе разгортваючы Верлена,

Заўважыў: у жоўтым тваім агні

Зялёны блакіт успыхваў імгненна,

На страху настоены і чысціні. [1, с.41].

Асінавае слова » развітаньне

Я заслужыў такое пакаранне,

Твая рука жарынкі цыній

Не астуджала, берагла

І перунам трамвайных ліній

Сцябліны светлыя дала. [1, с.59].

І лінію трымала лёсу

Майго. І ад яе цяпла

Цвіла мядовая меліса

І сальвія ў Гарынь цякла. [1, с.59].

Узрошчаная на глухім пяску,

Егіпецкая ружа пальцы коле

І пакідае кроў на языку. [1, с.51].

Трывалая, на ўсе часы валюта!

І ты мяне выртаеш да мяне

Ты хочаш плакаць, але ты жанчына,

І не для слёз прыдумана ангіна,

А на ўспамін пра снег і пра мароз. [1, с.45].

На пчол глядзець і цешыцца любоў!

І ластаўку, якую сочыць ястраб,

Забраць адсюль у Грэцыю з сабой. [1, с.33].

Мы дажылі да першае зімы,

Пакуль яшчэ крывёй сагрэты мы

Артэрыяльнай і венознай. [1, с.70].

Плыве трымэра даўніны раманскай,

Вясло кладзецца на вясло. [1, с.31].

Ці зловіць кацяня клубок?

Масніцы лоскату баяцца,

І пылу залаты слупок

Паспеў ужо да столі ўзняцца. [4, с.42].

Пакуль з рукі спяшаўся на руку

Ты расказаць паспела пра дачку

І сівізну маю заўважыць [1, с.38].

Я тое прадчуваў каханне,

Калі гарынскае змярканне

Святлу афінскаму прынёс [1, с.39].

На пятніцу, суботу і нядзелю

Мы развіталіся, як і заўжды,

Каб зноў у тэлефонны панядзелак

Да сімвалічнага спакою

Плыла, не чуючы званка,

Дзяцінства ранак местачковы

Я ўспомніў праз тваю руку,

Пад колы мінскага трамвая

мая нярадасць упадзі. [1, с.60].

Паэты любыя, вы ўсё перамаглі,

Агнём ласкавым налівалі шклянкі,

Якія прыгажуні ў вас былі

І вечары, яснейшыя за ранкі! [1, с.61].

Хацеў бы я па вечарах

З удумлівасцю лістападнай

Па снах тваіх і валасах

Жыццё далейшае разгадваць. [1, с.63].

Хачу ўводзіць над магу

Сваёй збаяўшыся віны,

Папросяць радасці эладнае

Ты ў горадзе, і мой раўнівы змрок

Я не хачу, каб у трамваі Блок

Цябе, прыгожую, убачыў. [1, с.71].

Ды на аптэчную нішчымніцу

Усё ж я змушаны маліцца. [1, с.72].

І менскія запаляцца агні,

Прабач, я дрэнны служка твой,

Хай палеская, хай вандроўная

Там душа мая, смеццем поўная,

Што не вымесці, не спаліць. [3, с.23].

У гэтае імгненне прыгажосць

Пакінула мяне і азарэнне,

І толькі злосць, адна пустая злосць

Саступі, дзяржава, чалавеку,

У спакой жыць дапамажы,

Праз тваю жалезную апеку

Пляма страху на яго душы. [3, с.112].

Ці варты музыкі такой?!

Ці варты я хвіліны гэтай шчаснай,

Калі гучаць арфічна вашы астры

І я сачыў за тым палётам,

Удыхаючы евангельскі пыл,

І ехаў да бацькоў. Мой клопат

Для іх зусім незразумелы быў. [5, с. 20].

Мы там сустрэнемся абавязкова,

Узяўшы Прыпяць і Гарынь,

І нашая вясёлкавая мова

Я зведаў найкароткае спатканне

Калі раса мядовага змяркання

На гіяцынты белага лягла. [5, с.33].

О, Vita!. На сардэчныя скрыжалі

Так некалі паэты называлі

Адрозніць звычайнае азначэнне ад мастацкага, вобразнага дапамагае кантэкст. Эпітэт звычайна ацэньвае прадмет, паняцце ці з яву, выклікае пэўныя эмацыянальныя адносіны да іх.

Прадуктыўным спосабам стварэння экспрэсіўнай афарбоўкі слоў з яўляецца асацыятыўна-вобразнае, найчасцей метафарычнае пераасэнсаванне іх значэння. Метафарычнае ўжыванне прыводзіць да полісемантызацыі слова і павелічэння яго асацыятыўнага патэнцыялу, што ў сваю чаргу ўзмацняе глыбіню зместу тэксту, павялічвае сілу псіхалагічнага ўздзеяння яго вобразаў на чытача.

Ігруша бегла па мяжы,

Лічыла крушні і аблокі.

У ручаіне ці ў дажджы

Вясельныя ўсчыняла скокі. [4, c.5]

Навальніца, чуецца, за гаем

А пасля, цяжкая, пакрысе

Над маёй страхою растрасе. [4, с.7]

А пра сабе ці варта казаць?

Сыдуцца людзі, і будуць чакаць,

І не пачуюць нічога. [4, с.8]

Як дотык да поўсці воўчай,

Ля ганка вада плюскоча,

А ў хаце суседка жыве. [4, с.8]

Добраму сэрцу вядома

Кожнаму сэрцу вядома,

Як апускаецца стома

На хмельнае дно гладыша. [4, с.11]

Коршак шкляны, табе ўдача пяе,

Воля ў каменным паглядзе.

Зноў прыляціш ты пад вокны мае

Ранкам, на комін сядзеш. [4, с.15]

Я дом будаваў на вякі,

Узводзіў падмурак высока,

Выскочвалася да ракі

Выпіў кварту халоднай выды,

Узышоў на вяршыні дубоў,

Абтрасаючы жалуды. [4, с.5]

Голас мой кацянём прыстае,

Мякка скача на блузку.

Як урок, паўтараеш мае

У горадзе самотная тычка

У пакоі чарвоная лічба

Пазірала з календара. [4, с.13]

Ў суботу, што проці нядзелі,

Мой дом вырастаў, я старэў.

Дарогі і грубачкі дрэў

Індывідуальна-аўтарскія метафары ствараюцца мастакамі слова для канкрэтнай маўленчай сітуацыі. Яны вельмі выразныя. Магчымасці іх стварэння невычарпальныя.

Пакуль хаваў я галаву сваю

У жоўты куст тваёй сукенкі,

Туман паклала на каленкі. [1, с.40]

Расказваць пацалункамі гатовы

Табе да раніцы пра хараство,

Дзе літары складаюцца ў святло. [1, с.45]

Я хваляй задушуся небяспечнай,

Глыну блакіт з вярбовае кары

І раскажу пра ціхае мястэчка

З царквою, што згарэла на гары. [1, с.45]

Такой метафарай аўтар не проста паэтызуе навакольны свет, ён перадае складаны ўнутраны псіхалагічны стан лірычнага героя, захопленага велічнай прыгажосцю прыроды, узрушанага ўрачыстай гармоніяй сусвету. У поле гэтага захаплення, узрушанасці ўцягваецца і чытач, які вачыма аўтара і героя назірае за нязменна прыцягальнай і вечна таямнічай сілай прыгажосці прыроды. Гэта прыгажосць, адбітая свядомасцю і пачуццямі аўтара ў яскравых вобразах, абуджае фантазію і эмоцыі чытача.

Метафара, заснаваная на анімізацыі і персаніфікацыі, даволі часта з яўляецца разгорнутай. У такім выпадку метафарызуецца ўвесь паэтычны кантэкст.

Бычыў, як дуб на світанні

Долу скідаў жалуды.

Бачыў, як сонца ў тумане

Выплісне з калодзежа вада

Вострая, нібы драбок ільда,

Цішыня ў пакінутай хаціне. [4, с.29]

Але ці мала што хацець

Душа надумае ў змярканні,

Калі праніклівая смерць

Глядзіць спакойна на каханне; [1, с.63]

Я ўсцешаны, бо гэта зразумець

Паспеў усё ж на трыццаць пятым годзе,

Калі душа стамілася старэць

І пачала паэзію знаходзіць. [1, с.66]

З апоўначы мне ўспамінаць да дня,

П янеючы ад акварэльнай скрухі,

Як да мяне прыходзіць чысціня

Сярод іншых тропаў метафара займае галоўнае месца, яна дазваляе ў кароткай форме стварыць ёмісты вобраз, заснаваны на вобразных асацыяцыях. У аснову метафарызацыі можа быць пакладзены падабенства самых розных прымет прадметаў: колеру, формы, аб ёму, прызначэння.

Званіца, што пабоч была,

Трывога у стогне жыла :

» Няўжо ён мяне перастоіць? [4, с.18]

Людзей не чутно і ракі,

І толькт адзіны ўжо вецер

І зноў ён знікаў на Сусвеце. [4, с.18]

А бераг адкажа : » Таму,

Што ў месячным акіяне

І ў кветку майго слыху

Залётвала пчала. [4, с.31]

У лагчыне каровы сышліся.

Плёхат Ноевага вясла

Скаланаў сенажацці і высі. [4, с.33]

Вандруе святло па сцяне,

І сон абыходзіць мяне,

Спыніўся цягнік на хвіліну,

Я слова шукаў і не здолеў знайсці,

І знік ён, мяне не пачуўшы.

Я прагну яго ў паблажэнным жыцці,

Гартаючы воды і сушы. [4, с.35]

Іншыя справы забуду.

Аднак жа не згубіла хараства,

Не жонка нічыя і не ўдава. [1, с.27]

У кожнай кветцы дух жыве ахвярны.

І ў алкагольны падаючы след,

На століку афінскае кавярні

Яна ніяк не стоўпяцца ў букет. [1, с.33]

Яшчэ сваёй не чуючы бяды,

У поклічы, у родным слове гэтым

Я чую вас, паўночныя ільды. [1, с.46]

Над сломкаю буры хадзілі

І віхор успамінаў такі,

Нібы чорная птушка, з рукі. [1, с.48]

Залацістую золь на траве!

Ён шаптаў нам: у радасці гэтай

Ты ўжо чуеш, як свечка плача

Пройдзе восень над Белай дачай

І патоне ў нашым віне. [1, с.50]

У слёз высвечваючы дно,

Каб нашых акуляраў шкельцы

Пазвоньвалі адно ў адно. [1, с.56]

Гітарнае лісце на вочы лягло.

І вы памятаеце, пані Дарота,

Калі яна свой адчаджала час

І хваляй паўставала немагчымай;

Калі яна расказвала пра вас

Калі дыханне ў каўняры

Спыняецца і мне даводзіць.

Твае. і ты іх брат, выходзіць.» [1, с.63]

І ты ім блізкая сястра.

І нам пакінута надзея

Ісці да Паўла і Пятра,

Шлях пачынаючы з Мацвея. [1, с.64]

Арлы стамляюцца, вартуючы амфал,

І толькі гэтак жыць мне хочацца,

З вясёлым страхам цераз край!

Няхай душа мая заходзіцца

І задыхаецца няхай; [1, с.68]

Хвіліны лепшыя мае

Цвітуць адна перад адною,

Тваё дыханне нада мною. [1, с.78]

Я не хачу, каб любы мой паэт

Табою павялічыў боль свой. [1, с.71]

Персаніфікаваная метафара жыве сакрэт з яўляецца простай.

Бо ў той здагадцы навіна благая:

Каханая парой такой

З маёй паэзіі знікае. [1, с.75]

У сувязі з гэтым у сучасным мовазнаўстве метафара кваліфікуецца як мадэль новых ведаў, атрыманых у выніку супастаўлення двух рознапрыродных сутнасцей [18, с.70].

Я прачытаў: адзін мастак,

Тлумачыў жоўтае, як знак

Мастак той ведаў, што лягчэй

Магчыма жыць, але не трэба?

Не ты, а я табой прыручаны!

Мая паэзія засмучана

Калі шуміць туга сасновая,

Не бачны край стала,

Тады і лес твой парадніўся толькі

І зоркі ўсе да Васіля і Вольгі

Застаньцеся, дом і сям я,

Для кожнага будзьце надзеяй.

Яшчэ не абтрэсла зямля

Яшчэ не прачнуліся, спяць

Апошнія нашыя стрэсы,

І ў кожным імгненні рыпяць

На райскіх варотах завесы. [3, с.49]

Вядома ж, не. Мне гэта ўсё здалося!

Яшчэ ніякі гэта не разрыў!

Яшчэ шуміць эгейскае калоссе,

экспрэсіўнасць дранько майсюк

Адзінкавымі ў творах з яўляюцца такія тропы метафарычнага тыпу, як перыфраза, у якой назва прадмета або з явы падаецца праз апісанне яе адметных уласцівасцей. Перыфраза замяняе асобнае слова апісальным выразам, які чытач півінен адгадаць, і такім чынам садзейнічае займальнасці і выяўленчай выразнасці маўлення.

Прыкладам такой загадкі могуль служыць першыя радкі верша Л. Дранько-Майсюка:

Яшчэ анёлы ў комін заляталі,

Яшчэ світанак зоры не абтрос,

А вёска бегла, крычучы: » Прынёс!

І ў лаўкі гучна пляскала платамі [3, с.93].

Некаторыя перыфразы лаканічна і дакладна раскрываюць сутнасць з явы і тым самым даюць ёй грамадскую або эстэтычную ацэнку. У людзей з багатым жыццёвым вопытам, арыгінальным і глыбокім мысленнем яна адлюстроўвае складанасць узаемаадносін паміж рознымі з явамі рэчаіснасці. Перыфразы структурна арганізуюцца на сінтаксічнай аснове, звычайна гэта словазлучэнні. Свабодныя словазлучэнні абазначаюць прадметы і іх прыметы, дзеянні і іх аб екты раздзельна, а перыфразы, маючы тую самую структуру, семантычна непадзельныя і называюць з явы жыцця ўсім слоўным комплексам.

Быў дзень веснавы, незабыўны.

Перыфраза паводле сваёй структуры менш эканомная, чым асобнае слова. І калі б у яе значэнні не было нічога новага ў параўннні са значэннем і адценнем значэнняў аднаслоўнай назвы, утварэнне і ўжыванне перыфразы было б мала апраўданае: няма патрэбы ўжываць цэлае словазлучэнне, калі тое самае можна выказаць адным словам. Перавага перыфразы над звычайным словам у тым, што яна не толькі называе пэўную з яву, але і адразу характарызуе яе праз апісанне прымет, уласцівасцей.

Не можа нацыя сысці,

Павінна след пакінуць ці

Ці там які слядок. [3, с.27]

Нацыя не можа памерці таму, што на змену стараму пакаленню заўсёды прыходзіць новае, маладое. У перыфразах аўтар не проста занатоўвае тое, што назірае ў жыцці, а, скарыстаўшы зрокавае падабенства, сходнасць, набліжанасць слыхавых адчуванняў, спецыяльна паварочвае прадмет, з яву да слухача той гранню, якая дапамагае надаць малюнку адчувальную відавочнасць і дазваляе падтрымаць пэўны настрой апісання.

Сям я сям ёю. Вольга і Васіль

Заняты прасодыяй французскай.

Ты вернешся з Еўропы назусім,

Такой перыфразай аўтар ахарактарызаваў смерць лірычнага героя.

Вайна так неўспадзеў.

На згубленыя клёпкі

Яна не набліжаецца, далей шчэ

Ля ног яе жывая хваля плешча

Твайго, Верлен, святла. [1, с.36].

Гэтай перыфразай аўтар перадае вялікі натоўп людзей.

Перыфразы ў творах Леаніда Дранько-Майсюка не меюць сталага характару, яны не вядомы шырокаму колу людзей, а з яўляюцца вынікам індывідуальна-аўтарскага бачання свету.

Пагрукаў нечаканы воз,

І пуга ляснула і сціхла,

Так моцна ляснула: з бяроз

Зляцела лісцяў яркіх сціжма.» [4, с.17]

Ты нічога не пабачыш,

Хоць і сонца будзе мора,

Хоць і вочы твае будуць

Пазіраць вакол няхвора. [4, с.23]

Рука вышэй за музыку і вершы,

І позірк твой, за матылька лягчэйшы,

Ляціць на просьбу спевака. [1, с.32]

Да кветак не хінуўся я ў маленстве.

З любой грады, бы ў нейкім наблажэнстве, [3, с.15]

Табе пярэчу, прыгажосць.

Наканавана мне пярэчыць

Зайздрошчу (напэўна я хворы?)

Пры выкарыстанні ў творы гіпербылы, аўтар наўмысна перабольшвае маштабы і тым самым стварае яскравы паэтычны вобраз.

Хто раскажа пра гаспадара,

Хто паведаміць аб гаспадыні

З комінам, што нудзіцца па дыму. [4, с.41]

Жвір пад нагою шэры,

А пад вадою руды. [4, с.11]

Як верабей, што ціўкае ў галлі.

Страх неба роднага і роднае зямлі. [3, с.65]

На калені стань ты без вагання

Перад ім, ніжэйшым ад блыхі,

І прасі да скону дараванне

За свае нялёгкія грахі. [3, с.112]

Літота, наадварот, робіць мастацкі вобраз больш сціслым, наўмысна зменшае яго.

Параўнанне выступае ў якасці сродку вобразнай характарыстыкі, яно падпарадкоўваецца ідэйнай задуме, дапамагае зрабіць паэтычны малюнак па-мастацку дакладным. У граматычных адносінах параўнанне можа выражацца па-рознаму. Самымі распаўсюджанымі з яўляюцца канструкцыі, якія ўтвараюцца пры дапамозе злучнікаў, так званыя злучнікавыя параўнанні.

Там кожнай дадзены струне

Спалох непрадказальнай цноты,

І на прасцінным цёмным дне,

Як матылькі, заснулі ноты ; [1, с.90]

Яна ж на бальшак не выводзіць,

Вядзе, і падманліва ў слоце,

І нашым ластаўкам прасцей

Цяпло шукаць у снах чужых.

Калі афінская пасцель,

Доўно няма ні кветак, ні сцяблінак,

Няма вады і сонечных іскрынак,

Каб мы шапталі, як маленне.

У першую сваю зіму:

» Калі навучымся цярпенню,

Тады навучымся ўсяму. [1, с.56]

Не праведнік, але яшчэ й не злодзей,

Жанчына адыходзіць, як стагоддзе,

І я хачу стагоддзе затрымаць. [1, с.81]

Халодны дзень у кожную хвіліну

Цалуе і не кіне цалаваць

Твае пялёсткі, лісце і сцябліну. [1, с.69]

Мёртвая глеба труну абляжа. [3, с.34]

Што гром услед ёй дыхаў,

І ў кветку майго слыху

Залётвала пчала. [4, с.31]

Страх неба роднага і роднае зямлі. [3, с.65]

Ён існуе і разам з тым няісны.

Навушнікаў казённы эбаніт,

Як абцугі, душу яму заціснуў. [5, с.32]

У разглядаемых канструкцыях назоўнік можа мець пры сабе і іншыя лексічныя адзінкі, што выступаюць у ролі дапасаваных ці недапасаваных азначэнняў або прамых ці ускосных дапаўненняў ў адносінах да апошняга. Яны ўдакладняюць параўнальную канструкцыю, робяць яе больш яркай і вобразнай.

Гранітная качка ляцела

За хвілю да трапнага стрэлу.

У сподзе рака захацела,

Ён зялёны, як мора ўскалых

На дзіцячых малюнках;

Ён паспее ў абдымках маіх

І ў маіх пацалунках. [1, с.23]

У вершах, у былых маіх радках,

Дзе страх вучнёўства горы пераважаць,

Сабе самую, свой вялікі страх

Але ці бачылі вы туманок,

Той самы, што пад позіркам панурым

І на трасцінку сэрца спадзяецца,

Што ноч яе і ранішні ўскалых

Паможа мне з табой паразумецца. [1, с.89]

Як местачковая краса.

І нашым коўрыкам цвісці,

І нашай мальве не згасаць; [1, с.79]

Быў, як біблейскае адкрыццё:

Агорне ноч. Не бойся ночы!

Зубамі люта задушы. [3, с.63]

Чыстага снегу знямога

Над быларускай зімой! [5, с.93]

І не марнее, жывіцца мастацтва

Глінянай прахалодаю быцця.

Яшчэ магу кахаць, і падабацца,

І чыстым быць, як зорка і дзіця ; [5, с.22]

Таксама сустракаюцца ў канструкцыях » як + назоўнік назоўнікі, якія выступаюць у форме ўскосных склонаў з прыназоўнікам.

Твае эмалевыя рамонкі,

Балетны ўскідваючы падол,

На ледзяны выскоквалі стол. [5, с.30]

Нязвыклай ветлівасці на мяне:

» Что вам угодно? » Бульбы ў чыгуне. [5, с.89]

І можна суцяшаць сябе давеку,

І збіцца з лёсу, нібы збіцца з тропу,

Заходзячы ў расу, як у аптэку,

Пацвельваючы кожную хваробу; [1, с.88]

І ў спакойнай чарзе неспакойна,

Да старасці, як да князёўства нам,

На золата і срэбра нашым снам

Яшчэ хапае добрай змогі. [5, с.59]

Гэта, як правіла, агульнамоўныя параўнанні, якія выдзяляюць, падкрэсліваюць як пастаянныя, устойлівыя, істотныя прыкметы прадметаў, так і іх часовыя, неістотныя адзінкі, па структуры як злучнікавыя.

Вясло не цяжкае ў руцэ,

Святло бязважкае ў руцэ,

І лодкі рух такі павольны

І камячкамі снежнай воўны

Аблокі мокнуць у вадзе. [4, с.13]

І ластаўка сядзела на плячы,

Над галавой віліся крумкачы,

І кожны дзюбу, нібы меч, трымаў : » Маўчы!» [1, с.25]

І поркаюся ў драбязе.

Якая карысць у слязе? [3, с.22]

Як боскую светлую ласку,

Прымаю жыцця кожны міг,

Пражыў ці не большую частку

І трапіў у боль, нібы ў пастку,

Канструкцыі » нібы, нібыта+ назоўнік могуць мець пры сабе і іншыя лексічныя адзінкі, што выступаюць у ролі дапасаваных ці недапасаваных азначэнняў або прамых ці ўскосных дапаўненняў ў адносінах да апошняга.

Выплісне з калодзежа вада

І парве на зрубе павуцінне,

Вострая, нібы драбок ільда,

Цішыня ў пакінута ў хаціне. [4, с.29]

Ходзіць па вуліцы горада

Бровы самотнага старца,

Шэрая торба падобна

Расколінка гітарная такая,

Нібыта задаволены павук

На струны нітку слізкую пускае. [1, с.43]

Ды ў роспачы, няхай сабе якой,

У роспач Вашу, злучаны з якой,

Ратунак прыйдзе радаснаю весткай. [3, с.92]

Цяпер не той разгон піццю

Сто грам на рукі, і. адзью,

І болей не нальюць за вечар. [3, с.99]

Назоўнікі, якія выступаюць у форме ўскосных склонаў з прыназоўнікам.

Ды адна з іх маленькаю трэскай

Узаўецца высока і знікне.

І дзяўбе аднастайна і звыкла. [4, с.16]

І так бервяно к бервяну

За сценай уводзіў сцяну,

І кожны глядзеў, як будую,

Не можа нацыя сысці,

Павінна след пакінуць ці

Хоць там які слядок. [3, с.27]

Мастак той ведаў, што лягчэй

Магчыма жыць, але ці трэба?

І з пастарскіх яго вачэй,

Там нам стаяць і цалаваць

Сваю надзею трапяткую

І на Лагбардавы палац

3. Лексічныя сродкі стварэння экспрэсіўнасці тэксту

3.1 Семантычныя сінонімы

Семантычнымі (ідэаграфічнымі) лічацца такія сінонімы, якія выражаюць розныя сэнсавыя адценні агульнага лексічнага значэння:

Я не прашу: на памяць іх вучы!.

Ды каб забыць сямейныя галеры,

Ты шэпчаш іх, на кухні ідучы

Да місак звонкіх і глухіх талерак. [1, с.42]

Прамчыся па вуліцах Менска,

Здаволься магчымым, тады

Хай пойдзе твой грукат і трэскат

Да іншай зямлі і вады! [2, с.49]

Паслухала кола і ўроскат

Памчала ў мястэчкі і вёскі

Заходняе Беларусі. [2, с.49]

Казарма душыць. Роўнае крывым

Тут робіцца ва ўсе стагоддзі эры.

Не можа стаць і ў сонечнай рыв еры. [1, с.187]

Жанчына адыходзіць, як стагоддзе,

І я хачу стогоддзе затрымаць. [1, с.82]

«Круціцеся, колы, сціраючы гуму.

Адно што ланцуг скубянуў і грызе

Галінку алешыны ў зыркай расе.» [2, с.68]

Усе б, напэўна, захацелі

Сысці вось тут, спыніцца тут,

Дзе будзень робіцца нядзеляй

Семантычныя сінонімы абазначаюць адно і тое ж паняцце і адрозніваюцца аб ёмам семантыкі. Яны прадстаўляюць функцыю разгорнутага апісання і функцыю ўдакладнення. Гэта парныя сінонімы, звязаныя паміж сабой бяззучнікавай і злучальнай спалучальнай сувяззю. Семантычныя сінонімы ствараюць адзіны непаўторны вобраз шляхам актывізацыі розных семантычных прымет дзеяння:

Груды заціхаюць і долы,

І вусцішна неяк барам.

І хрысціцца д зед мой на кола,

І моліцца ціха Абрам, [2, с.51]

Набрацца родных сіл!?

Далёка бацька, і далёка маці,

І Вольга і Васіль. [1, с.35]

Нам да Марыі Магдалены

Па Старавіленскай ісці

І страх у радасці імгненнай

Згубіць і болей не знайсці … [1, с.56]

Яшчэ не прадбачваў сваёй вышыні…

Не ведаў, не знаў, што чакае Акропаль,

Калі вы сказалі: » Забудзеш свой клопат

І згубіш даніну ў лімонным агні. [1, с.57]

Я заблуздіўся ў радасці чужой,

Я заблукаў на дарагой чужыне,

Упэўнены: з апошняю струной

Парыжскі дым у сэрцы не астыне. [1, с.73]

Не хацеў бы я нічога,

Толькі б раз убачыць Бога,

Толькі б раз у вочы Богавы зірнуць.

Ці звычайная знямога?

Ад якой не варухнуцца, не ўздыхнуць. [3, с.107]

Не проста добра, выдатна,

Але ж я вас не ўзварушу

Ні першай сцэнай, ні астатняй. [3, с.83]

А ці многа ў нас цярпення?

А ці мудрасці даволі?

Адбываецца паволі. [3, с.105]

3.2 Стылістычныя сінонімы

Стылістычнымі сінонімамі з яўляюцца словы, якія маюць аднолькавае лексічнае значэнне, але розную стылістычную афарбоўку.

На хвалях узнакаў абраз тугі

З вянком сухім і ручніком згрудзелым

І ад вады ўцякалі берагі,

І да вады імкнуліся, глядзелі,. [2, с.6]

Раскручваўся толь на цагліны

Абчэсаныя падваліны… [2, с.8]

Дурненькі коршак малады

І дзікі голуб дурнаваты,

Два ворагі і два браты,

Якай чакаеце вы раты? [2, с.15]

Пачну з надвор я, бо яно

Заўсёды побач, пад рукою,

І ахвяруе рытм настрою

Майму галоўнаму герою. [3, с.97]

3.3 Семантыка-стылістычныя сінонімы

Мілавання біблейскі выток

Не загінае, не счэзне.

Саламонавай песні. [1, с.22]

Ён зразумелы для мяне,

Як неба роднае і людзі,

Пакуль метафары не згубіць. [2, с.67]

А блізкае, аб чым баліць душа,

Паздзекуецца з нас і пасмяецца,

У гэтым прыкладзе другі сінонім сэнсава і эмацыянальна дапаўняе першы, ствараючы мастацкі вобраз. Спалучальны злучнік і ў кантэксце з функцыяй разгорнутага апісання звязвае розныя паняцці ў адно цэлае, каб найбольш поўна выразіць аўтарскую думку, перадаць розныя адценні асобы.

Да бруку ляцелі крыжы і цвікі,

Сцягі караблёў і ўчарнелыя ванты.

Не чулі, не бачылі вартаўнікі,

Як сноўдалі злодзеі і спекулянты. [2, с.53]

3.4 Аўтарскія сінонімы

Апрача агульнамоўных (семантычных і стылістычных сінонімаў), ужываюцца яшчэ так званыя аўтарскія, або кантэкстуальныя (аказіянальныя), сінонімы. Іх утвараюць словы, якія набываюць блізкае значэнне толькі ў адпаведным кантэксце.

Спакой губляючы, ты усё бяжыш

Ад вуснаў і да вуснаў, і над імі

Ты бачыш свой вясёлы звонкі крыж,

Аплецены павоямі густымі. [1, с.82]

І Бацькаву прыпамінаць падказку:

Рабі заўсёды той дзяўчыне ласку,

Якую ўсе забылі, прамінулі … [1, с.88]

І з паэтычным шалам

Да слыннага Байкала. [2, с.25]

Скачаўшы начны зарапад

Пад стрэшкай гароху ці кропу,

Ён зранку імкнуўся

Тваёй трывозе падуладны,

Анёл таршэрнай цемнаты

На вуснах ломкіх, лістападных

Знайшоў зялёныя лісты, [1, с.37]

Ты прадчуваў, што так яно і будзе.

Наваражыў на прыпяцкай вадзе,

Што прыйдзе міг, калі табе на грудзі

Саломка залатая не ўпадзе [1, с.51]

Ад сына быду адвядзе

І пусціць па свеце вадою.

Убачыш сябе ў той вадзе

Шчасліваю і маладою. [2, с.35]

Дзе тое простае і вечнае,

Што, узышоўшы бальзамінам,

Жанчыну любую вылечвае,

Як пацалункам, успамінам? [1, с.72]

Ёсць пачуццё, і дастаткова

У вершы можна свет змяніць…

І верш плыве па хвалі новай,

І верш пяе як мае быць. [2, с.5]

Як боскую светлую ласку

Прымаю жыцця кожны міг,

Пражыў ці не большую частку

І трапіў у боль, нібы ў пастку,

Шапчу…А мой шэпт, быццам крык. [3, с.10]

Душы нашыя пакінуў назаўжды.

Густа палыня ўзыходзяць,

Сохнуць вёскі і буяюць гарады. [3, с.108]

3.5 Абсалютныя сінонімы

Падсцерагу, яго пачую

Яшчэ здалёку, з аддалення…

Сваё апошняе імгненне. [3, с.14]

Ты мову нашую ўратуеш,

І не адзін яшчэ паэт

У рыцарах тваіх звякуе. [3, с. 20]

Пра што я? Каму я? Навошта? Хоць плач…

Так заўгодна чалавеку,

Што на зямлі няма вясёлых дрэў,

Што дрэвы заўсёды сумныя. [2, с.28]

Я не прашу: на памяць іх вучы!.

Ды каб забыць сямейныя галеры,

Ты шэпчаш іх, на кухні ідучы

Да місак звонкіх і глухіх талерак. [1, с.42]

Адной табой захоплены, калі

Усё мянялася і нам на плечы

Пакуты салаўіныя ляглі. [1, с.44]

Прыгожы, задумны такі

Аб той, за мяжой, Беарусі

Губляў і знаходзіў радкі… [2, с.49]

Па гародах і па вёсках

Адно толькі кола імчыць! [2, с.50]

Ратуй ад здрацвення,

Мая адзінота скразная.

І далеч свая і чужая. [2, с.82]

І новай музыкі, і слоў.

У дзень любы і ноч любую. [2, с.70]

Паэты любыя, вы ўсё маглі,

Анёлам ласкавым налівалі шклянкі,

Якія прыгажуні ў вас былі

Тады чужое робіцца сваім

І цвет сухі, як толькі развіднее,

Ужо не ахвяруючы нічым,

марозную сагрэе галілею… [1, с.66]

А суцяшэнне для мяне:

» Няма ні грэшных і ні праведных,

А ёсць каханыя і не…» [1, с.68]

Уступаць ў сінанімічныя пры могуць не толькі асобныя словы, ле і спалучэнні слоў:

Богам створаная проза,

Я стаміўся. Над парогам

Пчолы ружацца і шэршні. [2, с.30]

У. А Лазоўскі ўказвае на існаванне ў гэтай сэмантычнай групе і такіх антонімаў, «якія з яўляюцца крайнімі супрацьлеглымі пунктамі ў сістэме аднародных паняццяў…, і тым самым дапускаюць магчымасць узнаўлення між імі новых антанімічных пар з меншай ступенню супрацьлегласці значэнняў» [20, с.3]. Тут паміж крайнімі кампанентамі знаходзіцца не адзін, а некалькі прамежкавых членаў антанімічнага рада, што дазваляе прасачыць паступовае змяненне той ці іншай якасці. Але такіх прыкладаў зафіксавана ўсяго некалькі:

Вайна на поўначы. Яшчэ жывым

Усмешка ахвяруецца Венеры,

На кожнай вуліцы і ў кожным скверы. [1, с.186]

О колькі кніг, о, колькі кніг!

Не спеў, а толькі хрып і крык

У параўнанні з тою кнігаю. [3, с.8]

Адной табой захоплены, калі

Усё мяняліся і нам на плечы

Пакуты салаўіныя ляглі [1, с.44]

Як боскую светлую ласку

Прымаю жыцця кожны міг,

Пражыў ці не большую частку

І трапіў у боль, нібы ў пастку,

Душу відушчую, сляпую,

Душу старую, маладую,

Змярцвелую, зусім глухую

Там не луг цвіце і не бор шуміць,

І не ўчуеш там салаўя. [3, с.23]

І вецер чакае са мной.

Ён нагойдваецца за сцяной

І пазвоньвае па карнізе. [3, с.82]

Разуменне нашых бедаў

І няпэўных нашых ведаў

І ні ў тым вось, іні ў гэтым, і ні чым.

Мы крычым, калі магчыма,

Вас маці выпусціць.

І слёзы ў шольсію схавае. [2, с.15]

Здабываеш са смутку срэбра

Старажытных вясёлых драхм. [1, с.50]

Семантычная класіфікацыя антонімаў дазваляе глыбей прааналізаваць сэнсавыя адносіны паміж кампанентамі антанімічнага рада, дае ўяўленне аб шматграннасці такой моўнай з явы, як антанімія.

.7 Аўтарскія антонімы

Ягоная радасць ідзе да другога чалавека,

Што саступіў радасці,

Ідзе да дрэва. [2, с.28]

Шкадую дачку, праз яе гэты доль…

Страчаючы дні дамавіныя. [2, с.44]

Хвіліну галубінага спакою.

Бо стомлена не лёсам, а табою. [1, с.74]

Атуліць нас не лёс, не час,

А холад восеньскага Менска;

Добра, ляжаць у зямлі сырой,

Як жа ж ляжаць ў зямлі сухой?! [3, с.34]

Так жыць немагчыма, як вы жывяце…

Ён высока, ён далёка,

Душы нашыя пакінуў назаўжды.

Густа палыня ўзыходзяць,

Сохнуць вёскі і буяюць гарады. [3, с.108]

Пра тое думаў Караткевіч,

Свой пачынаючы раман. [3, с.96]

Антанімія дазваляе адлюстравоўваць супярэчнасці жыцця, у якіх спалучаюцца глабальнае і дробязнае, вечнае і імгненнае, светлае і змрочнае, радаснае і трывожнае. Семантычнае супрацьпастаўленне з яўляецца ўніверсальным сродкам сістэмнай арганізацыі лексікі як ў мове ўвогуле, так і ў мове твораў.

4. Сінтаксічныя сродкі стварэння экспрэсіўнасці тэксту

Усе разнавіднасці сувязей пабудаваны на паўторы інфармацыі, які здзяйсняецца на розных баках тэкставай прасторы, у разнастайным аб ёме і разнастайнымі лексічнымі сродкамі. У выніку гэтага яны могуць быць лексічнымі, лексіка-семантычнымі, анафарычнымі, кантактнымі і дыстантнымі, поўнымі і частковымі паўторамі.

4.1 Лексічныя паўторы

У складзе сінтаксічных сродкаў па сваёй выяўленчай выразнасці і высокай ступені экспрэсіўнасці мастацкага тэксту вылучаюцца разнастайныя паўторы, якія садзейнічаюць лагічнаму выдзяленню, падкрэсліванню значэння паўтораных слоў, семантычнаму разгортванню канцэптуальнага зместу тэксту, сувязі яго асобных фрагментаў.

І кожнай тканай сонечнай крыві

Ахвяравана чыстаму каханню,

Сам Бог цябе благаславі! [3, с.51]

Але пакуль што ў гэтае імгненне

Знайдзі супакаенне ў цярпенні. [3, с.53]

Паклон, паклон і вечная пакора.

Жыць так патрэбна, як раней жылі,

Шануючы і хорам свой, і сорам. [3, с.43]

Тады і лес твой парадніўся толькі

І зоркі ўсе Васіля і Вольгі

Мы не маглі, мы не маглі

Спакойна спаць і есці.

Нам дэмакратыю далі

Чаканую нарэшце. [3, с.124]

Выкарыстанне паўтору дапамагае лагічна выдзеліць суб ект або аб ект пэўнага дзеяння, дазваляе паказаць устойлівасць пэўных якасцей: нарастанне, паслядоўнасць, мэтанакіраванасць дзеяння, працяглыя аднатыпныя адрэзкі часу, дае магчымасць паказаць узмацненне эмацыянальнага і псіхічнага стану.

«Гараджане славяць Ланцэлота

Замілаваныя да слёз,

Мы славім Ланцэлота. [3, с.126]

Запамінаю голас Ваш прыязны.

Шум глыбіні і неспакой рамансны,

Каб у крыві май квітнелі астры.

Няхай глядзіць заплаканы Эол,

Лепш у мяне спытайся ты пра ганак

І пра адрыну з клопатам наўкал. [5, с.34]

А ў тым, што расказаў такое,

Магчыма, вінен той мастак,

Што закахаўся ў жоўты колер. [5, с.66]

Дыстантны тоесны паўтор не толькі звязвае асобныя фрагменты тэксту, але і лагічна выдзяляе, падкрэслівае значэнне паўторнай лексемы, пераводзіць яе ў разрад ключавых слоў.

І славу ўсіх сваіх вякоў

Навек сваёй зрабіць. [3, с.27]

Камянёў на ёй замнога,

І ніяк з дарогі гэтай не звярнуць.

І не хочацца нічога,

Толькі б раз убачыць Бога,

Толькі б раз у вочы Богавы зірнуць. [3, с.108]

Напрыклад, паўтараецца першае слова кожнага слупка ў вершы «Багдановіч, ратуй.» для экспрэсіўнага ўздзеяння на слухача, каб падкрэсліць асобу, пра якую гаворыць аўтар.

Ад знікнення ратуй, ад нямоты.

Пачуццём тым гаючым ратуй,

Праз якое быў не самотны.

Мы да Коласа йшлі чарадой,

нас выводзіў у людзі Купала.

Над магілай кружыць Стральцова.

Кожны крок наш і рух недарэчны.

Застаецца загадкаю вечнай. [3, с.29]

4.2 Лексіка-семантычны паўтор

Нараду з поўным паўторам у паэтычных тэкстах Л. Дранько-Майсюка ёсць і частковы лексіка-семантычны паўтор.

Ён уяўляе сабой паўтор разнастайных словаформ, якія маюць адзін корань. Гэта экспрэсіўны аўтарскі спосаб выражэння звязнасці тэксту.

Незразумелы мне арганум

Узбагачаў мой бадны слых:

» Як пакахаеш, то каханым

Ты станеш на адзін уздых. [5, с.28]

Я слухаю і ў кожным любым дні

Хачу заўважыць і не заўважаю

Ніякага сцэнічнага адчаю. [5, с.31]

Толькі з ёй магу маладзець;

Аніяк не хачу зразумець. [5, с.37]

«Ты мудрая, мудрэйшая за ўсіх,

Так распавёў абранніцы жаніх,

І нахіліўся раптам, і пры ўсіх

Саву пагладзіў, як жывую ляльку. [3, с.93]

А людзі зразумелі, што заўжды

З любою ўяўнай і няўяўнай сілай

Дамовіцца, каб не было бяды,

Магчыма назаўсёды, назаўжды

Не стрэльбай, а прыгодай нейкай мілай. [3, с.94]

І чым за ўсе халады.

Неўрадлівы пясок сірока

Засыпае твае сляды. [5, с.39]

І слова кожнае, і кожны верш

У вільгаць апускае залатую,

Дол агародны і нябесны верх

Сабою ясніць у пару любую. [5, с.50]

Я заблудзіўся ў радасці чужой.

Я заблукаў на дарагой чужыне,

Упэўнены: з апошняю струной

Парыжскі дым у сэрцы не астыне. [5, с.62]

Заняты прасодыяй французскай.

Ты вернешся з Еўропы назусім,

калі пакліча сон дамоўкі вузкай. [5, с.71]

4.3 Анафарычны паўтор

Ёсць розныя віды анафары:

Гаварыла пра сына твайго

І пра жонку тваю гаварыла

І пры гэтым ніякай тугой

І нічым сябе не засмуціла? [1, с.24]

І чулася птушыная гамонка,

І містыка ніякай не было

Ці жарцікаў на ўзроўні Макаёнка. [1, с.26]

І манекены ў негліжэ,

І літары СБ на пральні,

І сам замок на прыбіральні. [3, с.98]

І ранішнія ходзяць скавышы,

І ранняй старасці спяваюць струны,

І ты баішся юнае душы,

І плачу юнага, і грозьбаў юных. [5, с.72]

Той страх мне дорыць Палесціну,

Той страх ператварае на вачах

З туману у лімонных валасах. [1, с.31]

У цябе ёсць бацька малады,

У цябе ёсць маці маладая,

Бачыш сам, сямейка немалая. [4, с.9]

Займеннікавая анафара ўказвае на абагулены суб ект дзеяння або на аўтара выказвання.

Я шапчу той радок, я пяю.

Я запомніць спрабую

Навальніцу тваю і тваю

Цішыню маладую. [1, с.22]

Я ваша цярпенне туманам няволіў,

Я вас апускаў на халоднае дно.

А толькі гітарнае лісце адно. [1, с.57]

Я памыліўся так недаравальна,

Я не святлу, цемры стаў відзён,

Бо засланіў раманам інфернальным

Сябе ад Летушкі на столькі дзён! [5, с.43]

Заслона спалена, і сон сышоў у сон.

Я ў пяць прачнуўся і, атулены малоніяй,

Пацалаваў малопійны агонь,

Пацалаваў і губы не апёк я. [5, с.76]

Сінтаксічная анафара мае абмежаваны характар, яна выконвае ролю своеасаблівай інкрустацыі, выдзяляючы, падкрэсліваючы пэўны фрагмент тэксту.

Зусім не думаў, што ў душы мужчыны

Мацней за усё базарная мана:

З усіх навук адной навуцы

Каб мы вучыліся разлуцы

У восені перад зімой. [1, с.56]

Яго няма, вачэй няма і слёз.

Ёсць толькі шал уласнае аорты,

Есць толькі ім пазначаны мой лёс. [3, с.30]

Розніца паміж царквой і тэатрам, здаецца, ніякай.

Анафара з яўляецца важным сродкам інтэнсіфікацыі маўлення, якая павышае ступень экспрэсіўнасці моўных адзінак і прыводзіць звычайна да паралелізму сказаў.

5. Словаўтваральныя сродкі стварэння экспрэсіўнасці

Далёка світанак ракі

І сонечныя краявіды.

Вернуцца князі Давыды

Паспеў і болей таго спазнаці,

Верш апусціўшы ў сонечны шоўк:

Нас падслухоўвае маленькі чалавек

Не гогалеўскай, а савецкай косці,

І круціцца ў ягонай галаве

Вужака непрыручная злосці. [5, с.32]

Анкетнай форме волю дам,

Яе дакладнасці надзейнай.

Дык вось, імя яго Адам,

Пацяшэнне з нашай волі?

З хлеба нашага і солі?

Ці спагада нашай долі існуе? _

Нашай песні, нашай хаце,

Нашай бедненькай зарплаце,

Што адразу нам памерці не дае. [3, с.107].

Маўляў, пры жыцці не ўдалося

Аднак жа даволі ў шэранькім лёсе.

Вайна так неўспадзеў.

На згубленыя клёпкі

Цень атаму асеў. [2, с.13].

А засталося з пары вучнёўства

Згорнуты сцяжок чыгуначніка. [2, с.14].

Дурненькі коршак малады

І дзікі голуб дурнаваты,

Два ворагі і два браты,

Якой чакаеце вы раты? [2, с.15].

Давай мы пагаворым

І пра тое, як раней было,

І пра тое, як глядзелі зоры

на акуты куфар і вясло. [2, с.16].

Адзінкавымі ў творах з яўляюцца такія тропы метафарычнага тыпу, як перыфраза, у якой назва прадмета або з явы падаецца праз апісанне яе адметных уласцівасцей. Перыфразы структурна арганізуюцца на сінтаксічнай аснове, звычайна, гэта словазлучэнні ці простыя сказы.

Для стварэння экспрэсіўнасці аўтар таксама выкарыстоўвае гіпербалу і літоту. Яны прадстаўляюць наўмыснае перабольшванне і змяншэнне пэўных уласцівасцей тым самым ствараюць яскравы паэтычны вобраз.

Асноўнай задачай, якая стаяла перад намі, было апісанне моўных сродкаў стварэння экспрэсіўнасці паэтычнага тэксту Леаніда Дранько-Майсюка. Намі былі разгледжаны розныя моўныя сродкі ў паэтычных тэкстах аўтара для вырашэння гэтай задачы.

Спіс выкарыстанай літататуры

Теги: Сродкі стварэння экспрэсіўнасці ў мове твораў Леаніда Дранько-Майсюка Диплом Литература

Источник