Что такое война на башкирском языке
война
1 война
См. также в других словарях:
ВОЙНА — Ни для какого другого дела мужчины не объединяются так быстро, как для убийства других мужчин. Сьюзен Гласпелл Война была бы пикником, если бы не вши и дизентерия. Маргарет Митчелл На войне все просто, но самое простое в высшей степени трудно.… … Сводная энциклопедия афоризмов
ВОЙНА — организованная вооруж. борьба между государствами (группами государств), классами или нациями (народами). Генезис В. уходит в глубь доклассовой истории человечества (см. К. Маркс и Ф. Энгельс, Соч., т. 46, ч. 1, с. 480). Однако только… … Философская энциклопедия
Война и мы — «Война и мы» («Военное дело глазами гражданина») серия книг по истории Второй мировой войны, основанная Юрием Мухиным в 2000 году. Содержание 1 Аннотация 2 Список книг … Википедия
Война — ВОЙНА. I. Война, наиболѣе сильное принудительное средство, посредствомъ к раго государство достигаетъ своихъ политическихъ цѣлей (ultima ratio Regis). По своей сущности, В. и есть приложеніе въ жизни человѣч. общ въ всемір. закона борьбы за… … Военная энциклопедия
ВОЙНА — жен. (война, воевать, от бить, бойня, боевать, как вероятно и боярин, и воевода или боевода), раздор и ратный бой между государствами, международная брань. Наступательная война, когда ведут войско на чужое государство; оборонительная, когда… … Толковый словарь Даля
война — сущ., ж., употр. очень часто Морфология: (нет) чего? войны, чему? войне, (вижу) что? войну, чем? войной, о чём? о войне; мн. что? войны, (нет) чего? войн, чему? войнам, (вижу) что? войны, чем? войнами, о чём? о войнах 1. Война это борьба,… … Толковый словарь Дмитриева
война — ы; мн. войны, войн; ж. 1. Вооружённая борьба между государствами, народами, племенами и т.п. или общественными классами внутри государства. В. против иноземных захватчиков. В. за свободу и независимость государства. Объявить войну. Вести войну.… … Энциклопедический словарь
Война — (war) вооруженный конфликт между двумя или более сторонами, обычно преследующий политические цели. Смысл термина заключается в том, что при столкновении интересов )обычно территориальных) крупных политических образований – государств или империй… … Политология. Словарь.
ВОЙНА — всех против всех. Книжн. Шутл. О недружном коллективе, обществе, раздираемом склоками и распрями. ШЗФ 2001, 41. /em> Калька с лат. bellum omnium contra omnes. БМС 1998, 93. Война и мир. Жарг. шк. Шутл. ирон. 1. Школьная жизнь. Bytic, 1991 2000;… … Большой словарь русских поговорок
ВОЙНА — ВОЙНА, войны, мн. войны, жен. Вооруженная борьба между государствами или общественными классами; ант. мир. Вести войну. Возгорелась война. Объявить войну. Франко прусская война. Гражданская война. Позиционная война. Находиться в состоянии войны с … Толковый словарь Ушакова
Война
1 һуғыш:
См. также в других словарях:
ВОЙНА — Ни для какого другого дела мужчины не объединяются так быстро, как для убийства других мужчин. Сьюзен Гласпелл Война была бы пикником, если бы не вши и дизентерия. Маргарет Митчелл На войне все просто, но самое простое в высшей степени трудно.… … Сводная энциклопедия афоризмов
ВОЙНА — организованная вооруж. борьба между государствами (группами государств), классами или нациями (народами). Генезис В. уходит в глубь доклассовой истории человечества (см. К. Маркс и Ф. Энгельс, Соч., т. 46, ч. 1, с. 480). Однако только… … Философская энциклопедия
Война и мы — «Война и мы» («Военное дело глазами гражданина») серия книг по истории Второй мировой войны, основанная Юрием Мухиным в 2000 году. Содержание 1 Аннотация 2 Список книг … Википедия
Война — ВОЙНА. I. Война, наиболѣе сильное принудительное средство, посредствомъ к раго государство достигаетъ своихъ политическихъ цѣлей (ultima ratio Regis). По своей сущности, В. и есть приложеніе въ жизни человѣч. общ въ всемір. закона борьбы за… … Военная энциклопедия
ВОЙНА — жен. (война, воевать, от бить, бойня, боевать, как вероятно и боярин, и воевода или боевода), раздор и ратный бой между государствами, международная брань. Наступательная война, когда ведут войско на чужое государство; оборонительная, когда… … Толковый словарь Даля
война — сущ., ж., употр. очень часто Морфология: (нет) чего? войны, чему? войне, (вижу) что? войну, чем? войной, о чём? о войне; мн. что? войны, (нет) чего? войн, чему? войнам, (вижу) что? войны, чем? войнами, о чём? о войнах 1. Война это борьба,… … Толковый словарь Дмитриева
война — ы; мн. войны, войн; ж. 1. Вооружённая борьба между государствами, народами, племенами и т.п. или общественными классами внутри государства. В. против иноземных захватчиков. В. за свободу и независимость государства. Объявить войну. Вести войну.… … Энциклопедический словарь
Война — (war) вооруженный конфликт между двумя или более сторонами, обычно преследующий политические цели. Смысл термина заключается в том, что при столкновении интересов )обычно территориальных) крупных политических образований – государств или империй… … Политология. Словарь.
ВОЙНА — всех против всех. Книжн. Шутл. О недружном коллективе, обществе, раздираемом склоками и распрями. ШЗФ 2001, 41. /em> Калька с лат. bellum omnium contra omnes. БМС 1998, 93. Война и мир. Жарг. шк. Шутл. ирон. 1. Школьная жизнь. Bytic, 1991 2000;… … Большой словарь русских поговорок
ВОЙНА — ВОЙНА, войны, мн. войны, жен. Вооруженная борьба между государствами или общественными классами; ант. мир. Вести войну. Возгорелась война. Объявить войну. Франко прусская война. Гражданская война. Позиционная война. Находиться в состоянии войны с … Толковый словарь Ушакова
СЦЕНАРИЙ ВЕЛИКАЯ ОТЕЧЕСТВЕННАЯ ВОЙНА на башкирском языке
Уҡыусылар,беҙ тыныс тормоштоң ҡәҙерен белеп, Ватаныбыҙҙы яратырға, һуғыштың бар ауырлығын үҙ елкәһендә күтәргән ветерандарыбыҙҙы хөрмәт итергә, уларға кәрәк сағында ярҙам итергә лә тейешбеҙ.
Тыуыр көндәребеҙ тыныс, йырлы-һандуғаслы, төндәребеҙ ай-йондоҙло булһын. Күгебеҙҙә тыныслык күгәрсендәре осһон! Бөйөк Еңеүҙең 75 – се яҙы һәммәбеҙгә лә ныҡлы һаулыҡ, бәхет, йорт – еребеҙгә именлек килтерһен.
Просмотр содержимого документа
«СЦЕНАРИЙ ВЕЛИКАЯ ОТЕЧЕСТВЕННАЯ ВОЙНА на башкирском языке»
Бөйөк Еңүгә 75 йыл!
Алина Зәңгәр болондар өҫтөндә
Алһыу нурҙар уйнайҙар.
Азамат. Йырҙар йырлап эшкә бара
Йәш егеттәр, йәш ҡыҙҙар.
Ирина. Эх, йәш ҡыҙҙар, эх, йәш егеттәр,
Матурҙар, алтын кеүектәр,
Эштә ялҡын кеүектәр.
Рәсим. Малайҙар Чапай, Челюскин, Водопьянов булып уйнап йөрөгән осор ине.
Айгөл. Илебеҙҙә күңелле йырҙар, байрамдар мәле ине.
Беҙҙең көндәребеҙ яҡты һәм тыныс ине.
Ирина. 1941 йылдың 22 июнь көнө салт аяҙ ине. Көтмәгәндә радиолар аша шомло хәбәр таратты: илебеҙгә бөгөн немец фашистары баҫып инде…
Рәсим. Сәскәле болондарҙа бесән сабып йөрөгән ағайҙар өйҙәренә ашыҡты.
Илсур. Бөтә ил дәррәү аяҡ үрә баҫты. Ошо көндән алып Бөйөк Ватан һуғышы башланды.
Һуғыш музыкаһы аҫтында.
Һуғыш сыккан көндө хәтерләйем мин,
Бөгөнгөләй асык хәтерләйем.
Күҙе йәшле, hаман көлөп торған
Йөҙө ҡырыҫ ине атайҙың.
Кайһыбыҙҙы ҡосоп йоклаһын ул,
Нисек дүрткә бүлһен бер төндө?!
Әй, һин,тормош, ниңә гел-гел шулай
Аямыйһың икән бер кемде?
Төшөндәме күреп уянды ул
Юлаусылар аттар еккәнде:
«Балаларым,»- тине, бүтән бер һүз
Әйтер өсөн көсө етмәне.
Кабатланы микән айырылғанда:
«Балаларым, бойок булмагыҙ…»
Ә ҡалғанын ауыл башындағы
Яңғыҙ кайындарҙан һорағыҙ.
Һаумыһығыҙ, ҡәҙерле ҡунаҡтар, уҡыусылар! Бөгөнгө дәресебеҙҙе Бөйөк Еңеүҙең 70 йыллығына бағышлайбыҙ. Ул утлы йылдарҙы тағы ла тулыраҡ күҙаллау өсөн, беҙ бөгөн тағын һуғыш йылдарына күҙ һалабыҙ. Был эштә беҙгә ҡунаҡҡа килгән хөрмәтле ветерандарыбыҙ ярҙам итер.Һәр ауыл күренекле кешеләре менән ғорурлана.Шул уҡ ваҡытта был ут шәхестәр бөтә райондың ғорурлығы булып тора.Ул- Айытбаев Таһир Юлай улы. Уның бала саҡтары ла тыуған ауылы Тирәкле лә үтә. Үҫмер сағы ауыр һуғыш йылдарына тура килә. 14 йәшенән тиҫтерҙәре менән колхоз баҫыуында һабан һөрә, ҡыш килһә, колхоз малын, бесән, һалам йыла ташый. Етенсе синыфта бөтөүенә әрмегә алалар һәм ул көнсығышта япондар менән һуғышта ҡатнаша. Яугирҙың хеҙмәт юлы урау була, ете йыл, тигәндә генә тыуған ауылына әйләнеп ҡайта. Һуғыш ветераны булараҡ һәм эшендә өлгөлө хеҙмәте өсөн Таһир Юлай улының түшен «Ватан һуғышы орден»ы, ике тиҫтәгә яҡын миҙалдар биҙәй.
Ә хәҙер һүҙҙе утты-һыуҙы кискән хөрмәтле ҡунағыбыҙ Айытбаев Таһир Юлай улына бирәбеҙ.
-Һуғыш кешеләрҙе ниндәй булырға өйрәтте
Сабый сакта ук йәтим ҡалған, “атай” һүҙен әйтергә тилмереп йәшәгән, бәхетле баласактарын һуғыш урлаған ауылдаштарыбыҙ бар: Фазылов Хәбир Әғзәм улы, Мозафаров Рафаил Имаметдин улы, Гәҙелшин Әнүәр улы. Беҙ уларҙы һуғыш осоро балалары тип йөрөтәбеҙ. Бик йәш килеш кот оскос һуғыштың әсе хәсрәтен үҙ елкәләрендә татыган сабыр йөрәктәр бит улар. Уларҙың ҡайһы берҙәре атайҙарын бер күргәндер. Кайһы берҙәре, кескенә булыу сәбәпле, атаһының йөзөн дә хәтерләмәйҙер, ә ҡайһы берҙәре атайҙары һәләк булғанда хатта тыумаған да булғандыр… Улар әсәй наҙын да бик аҙ татыған, сөнки бөтөн тормош йөгө тылдағы ҡатын-ҡыҙҙар елкәһендә булған бит. Халҡыбыҙ дошманды еңеү өсөн барыһын да эшләне.Фронттағылар һуңғы һуғышсыларына тиклем көрәштеләр.
Ваҡыт яраларҙы төҙәтә, тиҙәр. Ә уларҙыларҙың яралары нигәлер төзәлмәй…
Ә хәҙер һүҙҙе хөрмәтле Хәбир бабайға бирәбеҙ.
-Һуғыш йылдары һеҙҙә ниндәй хәтирәләр ҡалдырҙы
— Эйе, һуғыш сабыйҙарға ла ир-егетләр яуаплығы һалған. Бер аҙ ҡул араһына керә башлаған малайҙар, ҡызҙар өлкәндәр менән бер рәттән хеҙмәт иткән. Һуғыш ғәрәсәте тынғандан һуң байтаҡ йылдар үтһә лә, уларҙың юғалтыу яралары hаман асык, күҙ йәштәре бик кайнар әле… Беҙ тарих итеп тыңлаған хикәйәттәр ҙә уларҙың үҙ баштарынан үткән хәтирә бит.
Артабан һүҙ хөрмәтле Әнүәр бабайға бирелә.
-Еңеү һеҙҙең өйгә нисек килеп керҙе, ул көн һеҙҙә ниндәй хәтирәләр ҡалдырҙы.
-Артабан һүҙ Мозафаров Рафаил Имаметдин улына бирәбеҙ
Тотош ил буйынса 27 миллион ҡорбан!
Тимәк, көн һайын 19 мең, сәғәтенә 800, минутына 13 кеше һәләк булған тигән һүҙ. Һуғыш үткән СССР биләмәләрендә 1710 ҡала, 70 меңдән артыҡ ауыл яндырыла.
Беҙҙең Башҡортостандан һуғышта 700 меңдән ашыу яугир ҡатнашып,
шуларҙың 300 меңдән ашыуы яу яландарында ятып ҡала. Беҙҙең ауылдан һуғышҡа киткән, уларҙың тик генә тыуған ауылана иҫән-һау әйләнеп ҡайтырға насип булған.
Һуғыш дауам итә.Тормош көндән-көн ауырая. Фронттан өсмөйөш хаттар килә.Улар һағыныу менән һуғарылған.(Илсур)
Ҡарт олатайым Шәһиев Зиннәт Харис улы 1909 йылда Архангел районы Тирәкле ауылында тыуа. 1941 йылдың авгусында Ҡыҙыл Армия сафына алына.
«Өсмөйөшлө хат»ты ул 1942 йылдың 2 апрелендә ҡарт өләсәйем Шәһиева Фатима Арслан ҡыҙына яҙа. Был уның ғәрәп алфавиты менән яҙылған һуңғы хаты. 1942 йылда Сталининград яуында 33 йәшендә һәләк булған. Быны уның дуҫы Хәйбулла яуҙан алып ҡайтҡан фотоһүрәттәге яҙыу дәлилләй: «1942 йылдың 4 майы, яуҙа Шәһиев Зиннәт һәләк булды». Яҙыу уның 9 йәшлек улы Ғиззәтулланың ҡулы менән яҙылған. Уның 5 балаһы атайһыҙ үҫә һәм ҡарт өләсәйем тол ҡала. Ул ғүмере буйына иренә тоғро ҡалған.
Хаттың эстәлеген һеҙгә лә уҡып ишеттерәм.
Мин иҫән- һаумын. Беҙ Мәскәү яғына позда китеп барабыҙ. Шәмсетдин, Мирсәйетте осраттым, быға бик шатмын. Улар икенсе вагондалар. Ә беҙҙең вагонда- Батыргәрәй кейәү, Ғәйнислам ҡоҙа, Абҙандан Яныбай, Аҙауҙан Ғибатулла, Хәйбулла, Айтмәмбәттән Дәүләтбай һәм Ҡыҫындынан Мөхәмәтғәле, Үтәгәндән Ғәйнулла ла бар. Хатты һеҙгә 29 март яҙам. Беҙ бөгөн туҡтаныҡ. Ә бөгөн 2 апрелдә хатымды дауам итәм.
Ярай, хатымды ошо урында тамамлайым. Иҫән- һау булығыҙ. Һинең ирең Зиннәт»
«Өсмөйөшлө хат» иң изге ҡомартҡыһы булып һанала һәм ҡәҙерләнеп һаҡлана.
Шулай итеп,һуғыштың тиҙ генә бөтөүенә өмөттәр юҡҡа сыға.Тормош ауырлығы тулыһы менән әсәйҙәр һәм әле нығынып та бөтмәгән, бала саҡтарынан да айнымаған балалар елкәһенә төшә.Бер ҡайғыһыҙ туҡ көндәр онытыла.
Һибә ҡояш, тама тамсы
Йырғанаҡтар аға, әсәйем.
Тағын етте был яҙ, ниңә ҡайтмай,
Ниңә ҡайтмай инде атайым.
Тиҙҙән беҙгә матур ҡоштар ҡайтыр,
Береһен-береһе ҡыуып уйнарҙар.
Тәҙрәгә ҡунып улар минән:
Атаҡайың ҡайттымы- тип һорарҙар.
Мине яҡын иткән был ҡоштарға
Нисек яуап бирәйем, әсәйем
Тағын етте был яҙ, ниңә ҡайтмай,
Ниңә ҡайтмай инде атайым.
Ауыр ҡыштар, яҙҙар, йәйҙәр, көҙҙәр үтә тора. Фронттан да инде якшы хәбәрҙәр ҙә ишетелә башлай. Һәм ниһайәт Еңеү!
Бөйөк Еңеү! Һин бит беҙҙең өсөн
Яҙғы гөлдәй йәшһең, күркәмһең.
Ләйсән төҫлө сафһың. Ә бит үҙең
Тамуҡ яфалар күргәнһең.
Ҡояш булып балҡып ҡарар өсөн
Күпме күҙ йәштәре түккәнһең.
Шулай ғорур атлап үтер өсөн
Дүрт йыл ғаҙап юлы үткәнһең.
Бына уҡыусылар, беҙ һеҙҙең менән һуғыш йылдарында булдыҡ кеүек. Күрәһегеҙ, был тыныс көндәр беҙгә анһат ҡына килмәгән.
Күп ҡорбандар менән яулап алынған был бөгөнгө тормош.
— Әйҙәгеҙ, һуғышта ҡорбан булғандарҙы, яу яраларынан, әсирлектә, төрлө михнәт-сирҙәрҙән һәләк булғандарҙы, хәбәрһеҙ юғалғандарҙы, тылдағы ауырлыҡтарҙы үҙ иңендә күтәреп йонсоп, арабыҙҙан ваҡытһыҙ киткән фиҙәкәр йәндәрҙе хәтерләп бер минут тын ҡалайыҡ!
Рәхмәт! Беҙгә яҡты, тыныс көндәр бүләк итер өсөн ғүмерҙәрен аямай утҡа ингән, ҡанын ҡойған, бөтө көсөн, һаулығын биргән яу һәм тыл батырҙары алдында мәңге бурыслыбыҙ. Улар алдында баш эйәбеҙ.
Уҡыусылар,беҙ тыныс тормоштоң ҡәҙерен белеп, Ватаныбыҙҙы яратырға, һуғыштың бар ауырлығын үҙ елкәһендә күтәргән ветерандарыбыҙҙы хөрмәт итергә, уларға кәрәк сағында ярҙам итергә лә тейешбеҙ.
Тыуыр көндәребеҙ тыныс, йырлы-һандуғаслы, төндәребеҙ ай-йондоҙло булһын. Күгебеҙҙә тыныслык күгәрсендәре осһон! Бөйөк Еңеүҙең 75 – се яҙы һәммәбеҙгә лә ныҡлы һаулыҡ, бәхет, йорт – еребеҙгә именлек килтерһен.
Ә хәҙер әйҙәгеҙ беҙҙең саҡырыуыбыҙҙы ҡабул итеп, ҡунаҡҡа килгәндәре өсөн хөрмәтле ветерандарыҙға рәхмәт белдерәйек.
Сценарий на башкирском языке ко Дню Победы
Онлайн-конференция
«Современная профориентация педагогов
и родителей, перспективы рынка труда
и особенности личности подростка»
Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику
Кисә День Победы йыры менән башланып китә.
1 алып барыусы: Тыуған еребеҙҙе нурлап яҙ килде. Ҡоштар оя ҡора, бала сығара. Йәй аҙағында туҡ башаҡтар менән сайҡалып ултырыр өсөн баҫыуҙарыбыҙҙың дымлы тупрағына орлоҡтар ята.
2 алып барыусы: Ваҡыт ағышын мәңгелек хәрәкәттә. Май беҙгә көләс ҡояшы, йылы елдәре, наҙлы яҙ һулышы менән генә ҡәҙерле түгел. Был көндө беҙгә ата-бабаларыбыҙҙың фашизмды тар-мар итеп, еребеҙгә йәшәүҙең үҙен ҡайтарҙы. Кешелек тарихындағы ҡанҡойғос ҡәһәрле һуғыш 9 май көндө Совет иленең еңеүе менән тамамланды.
1 алып барыусы: 9 май — Еңеү көнө. Был дата бөйөк батырлыҡ һәм ватансылыҡ, ҙур ҡайғы һәм һуғыш ҡорбандарын иҫкә алыу, бөтә донъяны ҡанлы фашизмдан ҡотҡарған яугирҙарыбыҙ батырлыҡтары өсөн оло шатлыҡ һәм ғорурлыҡ символына әүерелеп, календарҙа ғына түгел, кешеләр күңелендә лә мәңге һаҡланыр.
2 алып барыусы: Һыуыҡ окоптарҙа бар һаулығын юғалтып, яу яраларынан, ауырыуҙарҙан бөгөнгө шатлыҡлы көндәргә килеп етә алмай үлеп ҡалған һуғыш ветерандарын хәтергә алып тын ҡалайыҡ. Бер минутҡа зинһар тын ҡалайыҡ!
1 алып барыусы: Быйыл 1941-1945 йылдарҙа халҡыбыҙҙың Бөйөк Ватан һуғышында фашистик Германияны еңеүенә 67 йыл тула. Һеҙҙе атайҙар,олатайҙар, ағайҙар …
2 алып барыусы: Һеҙҙе әсәйҙәр, өләсәйҙәр, ҡарттар, әбейҙәр, фронтҡа ярҙам итеүселәр.
1 алып барыусы: Һеҙҙе бөгөнгө көндөң бәхетле йәштәре, уҡыусылар, уҡытыусылар.
2 алып барыусы: Бөйөк Еңеү көнө менән ҡайнар ҡотлайбыҙ!
Һәр нәмәлә бөгөн яңы һулыш,
Яңы һулыш иҫкән елдәрҙә,
Ярҙарынан ташҡан йылғаларҙа,
Керпек ҡаҡҡан сәскә-гөлдәрҙә.
Яңы һулыш һәр бер күҙәнәктә,
Яңы һулыш һәр бер күңелдә.
Шатлыҡ килә. Еңеү майы булып,
Нисәнсе ҡат Тыуған илемә.
Илем, һинең сикһеҙ киңлектәрҙә
Күкрәп үтте һуғыш дауылы.
Ун дәүләтте һындырырлыҡ ине
Бер үҙеңә төшкән ауырлыҡ.
Һин һынманың! Сөнки тимер ҡуллы
Халҡым һалды еңеү юлдарын,
Сөнки йәшәү өсөн утта янды
Үлем белмәҫ батыр улдарың.
Баһадирҙар, иҫән ҡалғандар,
Сал сәслеләр, аҡ күңелле ҡарттар,
Ә бит күпме ҡайтмай ҡалғандар.
Онотоу юҡ һуғыш ҡорбандарын,
Йәшәй улар йөрәк түрендә.
Тәрән хистәр беҙҙең күңелдәрәгә
Үрмә гөлдәр булып үрелгән.
Ул бит шундай байрам,
Шатлыҡ та хас уға, һағыш та.
Мин йыр яҙҙым тағы янып, ярһып,
Мәңге онотолмаҫ яҡты һынын
Һалдат дуҫым, һиңә бағышлап.
1 алып барыусы: Һуғыш! Биш кенә хәрефтән торған был һүҙҙә мәңге уңалмаҫ ер яраһы, күңел яраһы, ватылған-емерелгән яҙмыш, өҙөлгән ғүмер, яралы мөхәббәт, йәтимлек.
2 алып барыусы: Һуғыш! Ҡәһәрле был һалҡын һүҙҙе ишетеү менән йөрәктәр ҡыҫыла, меңәрләгән әсәләрҙең күҙ йәше күңелде өтөп алғандай, ғонаһһыҙ сабыйҙарҙыңйөрәк өҙгөс ауазы телеп үткәндәй.
Йәшен булып осто был хәбәр:
Дошман беҙгә ҡаршы ут асҡан.
Гитлер бандалары илгә кергән,
Яна ауыл, ҡала. түгелә ҡан.
Бер кемгә лә бирмәҫ минең халҡым
Заводтарын, шахта, тау-ерен.
Үлемен һиҙеп ҡоторонған дошман
Ошо ерҙә табыр ҡәберен.
Беҙҙең һөйөү көслө. Һәр бер кеше
Подвиг яһар, еңеү килтерер.
Беҙҙең нәфрәт утлы. Һәр нәфрәтле
Дошмандарын ҡырыр, көйҙөрөр.
Намыҫ, азатлыҡ һәм бәхет өсөн
Ватан саҡыра беҙҙе көрәшкә.
Ватан өсөн! Тыуған тупраҡ өсөн!
Алға! Еңеүҙәргә иптәштәр!
Һаман һыҙлай әле һуғыш һалған
Тәрән яра тыуған тупраҡта.
Балаларҙың шаулы тауыштары
Һаман яңғырай әле ҡолаҡта.
Аҙмы йәш ғүмерҙе һуғыш алды,
Аҙмы иптәш ҡултыҡ таяҡлы.
Һәм Зояһыҙ ҡалды күпме әсә,
Күпме Марьесевтар аяҡһыҙ.
Беҙ еңеүгә уттар аша килдек,
Арыҫландар кеүек һуғышып.
Бына шуның өсөн, шуның өсөн
Беҙгә бик ҡиммәт тыныслыҡ.
1 алып барыусы: Ҡот осҡос һуғыш 1418 көн дауам итә. Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында 34 477 000 кеше һалдат шинелен кейҙе. Башҡортостан егеттәре-ҡыҙҙары ла һынатманы.
2 алып барыусы: Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында Башҡортостандан 704 448 кеше һуғышҡа киткән.
1 алып барыусы: Батырлыҡ күрһәтеп, 200 810 кеше төрлө орден миҙалдар менән наградланған.
2 алып барыусы: 278 һалдат һәм офицер Советтар Союзы Геройы исеменә лайыҡ була. М. Гәрәевҡа был исем 2 тапҡыр бирелә.
1 алып барыусы: Тыуған ил азатлығы өсөн республиканан бөтәһе 297 979 яугир башын һалған.
2 алып барыусы: Әле көндә, ҡыҙғанышҡа ҡаршы, һуғыш ветерандары һаны кәмегәндән кәмей, сафтар һирәгәйә.
1 алып барыусы: Уҡыусылар, был һандарҙы бер ваҡытта ла оноторға ярамай. Әлбиттә, улар йылдан-йыл үҙгәрә, әлеге көнгә тиклем исемһеҙ юғалған һалдаттарҙың исемдәре асыҡлана, эҙләнеү эштәре дауам итә. Иҫән булған ветерандарҙы хөрмәтләргә, яуҙа ҡорбан булған һалдаттарҙы иҫтә тоторға, ҡәҙерләргә бурыслыбыҙ.
Йыр «Идет солдат по городу».
Тура юлдан барҙым ат уйнатып,
Хәҡиҡәттәр өсөн йән атып,
Уңға-һулға һелтәп ҡылысымды,
Дошман күкрәгенә ут атып.
Мин ҡартайҙым хәҙер, хәлдән тайҙым,
Тик йөрәгем һаман ҡайнаша,
Ҡылыс тотҡан ҡулым ҡалтырана,
Дошман күрһәм күҙем ҡан баҫа.
Уйым хәҙер минең шул турала:
«Был ҡылысты минән кем алыр?
Һуғыш майҙанына кемдәр сығыр,
Минең урынымды хәҙер кем алыр?»
Ҡайҙа үткер ҡылысың? Бир һин миңә,
Һуғыштарға үҙем барырмын.
Ҡаршы килгән дошман яуҙарының
Бар сафтарын үҙем ярырмын.
Һин һалған эҙ бөтмәҫ, бөтөрмәбеҙ!
Ҙурайтырбыҙ уны тағы ла.
Һинең урының бына беҙ тоторбоҙ,
Хафаланма беҙ бар сағында.
Эйәрләсе, атай, ялын үреп,
Аҡбуҙ аттың ярһыу, ап-ағын,
Әсәм һуҙа дәһшәт ҡылысының
Ҙур яуҙарҙа еңеп ҡайтҡанын.
Ышан, атай, һин эйәрләп биргән
Аҡбуҙ атым минең абынмаҫ,
Йәшең тамған был ҡылысты, әсәй,
Һуғарырмын дошман ҡанында
Сал ҡартлығын һаҡлап ҡарттарымдың,
Һылыуҙарын һаҡлап илемдең,
Бөйөклөгөн һаҡлап Уралымдың,
Гүзәллеген һаҡлап Иҙелдең.
Тыуасаҡ таң, тыуасаҡ яҙ өсөн,
Яҙын япраҡланыр гөл өсөн,
Тыуыр бала, йырланыр йыр өсөн,
Йыр өсөн һәм тыуған ер өсөн,-
Мин фронтҡа китәм иптәштәр!
2 алып барыусы: Дошман иң тәүҙә илебеҙ йөрәге Мсәкәүгә ынтылды. Был һуғышта ике яҡтан ике миллион кеше, бер бөтөн ундан һигеҙ мең самолет, егерме биш мең орудия һәм миномет ҡатнашты.
Мәскәү! Мәскәү! Бөтә ер шарын мин
Усыма ҡуйып эҙләп ҡараным,
Ләкин, Мәскәү, һиңә тиң ҡаланы
Һис бер ерҙә таба алманым.
Мин Өфөмдө һөйәм, ә Мәскәүҙә
Шул һөйөүҙең серен аңланым:
Тыуған ергә булған һөйөүҙе лә
Бирә икән Мәскәү ҡалаһы.
Өфө күген «Мессер» йыртманы һәм
Һәм беҙ белдек, Өфө торған тауға
Мәскәү үткәрмәне дошманды.
1 алып барыусы: Илебеҙ ауыр көндәрҙә, 1941 йылдың декабрендә, Республикабыҙҙа 112-се Башҡорт атлы дивизиһы төҙөлдө. Уның командиры итеп Миңлеғәле Шайморатов билдәләнде. Бынан тыш Юлаев исемендәге артиллерия полкы, бер нисә миномет полкы, хәрби-һауа десант, саңғысылар батальондары төҙөлдө.
2 алып барыусы: Башҡортостан 8229 доброволецты фронтҡа оҙатты. Һуғыштың тәүге көндәрендә генө Өфөлә 1270 кеше фронтҡа ебәреүҙе һорап ғариза бирҙе.
Үлтерелер дошман. Ер йәшәрер,
Халыҡ приговоры үтәлер.
Урал егеттәре ҡайтып төшөр,
Уралдан ҙур маҡтау күтәреп,
Орден тағып ҡайтыр Юлдашбаев,
Әбсәләмов, тағы башҡалар.
Һәм уларҙы ҡыуанып ҡаршы алыр
Ашығып аҡҡан гүзәл Ашҡаҙар.
О, рус ере, һинән ҡиммәтерәк
Ниебеҙ бар, тыуған еребеҙ?!
Йәнебеҙ бар, ләкин беҙ уны ла
Һинең сафлыҡ өсөн бирербеҙ.
Тыныс кеше. Теләмәй ул
Һуғыш килгәс, танкист булып,
Төҙөүсе ул. Ҡора, төҙөй
Ваҡыт еткәс, шартлатты ул
Тракторист ул. Йырлап һөрә
Һәм ул һаҡлай илде-һыуҙы,
Ҡаҙҙар түгел ине — һалдаттар,
Түштәрендә сыңлай миҙалдары,
Шинелдәрен төрөп тотҡандар.
Онотманы мы әле яҡташтар?
Һеҙҙән беҙгә бер ни кәрәк түгел,
Тик шуға һеҙ ҡолаҡ һалығыҙ:
Онотмағыҙ беҙҙе! Онотһағыҙ.
Ҡайталмабыҙ ҡаҙҙар булып та.
1 алып барыусы: Ҡорбан булған һалдаттар ҡыр ҡаҙҙары булып ҡына тыуған еребеҙгә ҡайтып китәләр кеүек. Уларҙы оноторға хаҡыбыҙ юҡ. Беҙ ғүмер буйы улар алдында бурыслыбыҙ.
Һуғыш бөтөп, илгә еңеү килде,
Күп атайҙар кире ҡайтманы.
Һандыҡ төпьәрендә һарғайҙылар
Окоптарҙан яҙған хаттары.
Ҡайтыр тигән өмөт менән ҡалды
Яҡындары, тыуған яҡтары.
Ә беҙгә тик иҫтәлеккә ҡалды
Өсмөйөшлө атай хаттары.
2 алып барыусы: Хаттар, хаттар. Араларҙың алыҫлығын яҡынайтыусы улар, төрлө хәбәр-хәтер килтереүсе лә. Ә бит хат образы ҡанлы һуғыш йылдары менән ныҡ бәйле. Сөнки фронттағылар менән тылдағыларҙың хәлдәрен бер- береһенә еткереүсе — шул уҡ өскөл хаттар.
Еңеү! Һағындарған данлы еңеү!
Ҡосаҡланы бөгөн илемде
Йөрәктәрҙән шатлыҡ ташты урғып,
Бар донъяның баҫып киңлеген.
Батырҙарын ҡала — ауыл халҡы
Һәр йыл һайын иҫкә алалар,
Онотмаҫтар һеҙҙе мәңге — мәңге,
Тыныс ҡына торһон донъялар.
Йыр «Олатайым миҙалдары» (башланғыс синыф уҡыусылары).
2 алып барыусы: Ерҙә һәр ваҡыт тыныслыҡ булһын. Күк йөҙөн ҡара болоттар ҡапламаһын, ҡояш үҙенең наҙлы, шифалы, йылы нурҙарын һибеп, беҙҙе ҡыуандырһын.
1 алып барыусы: Беҙ һуғыш һәм хеҙмәт ветерандары менән ғорурланабыҙ. Улар Ватан өсөн ғүмерҙәрен йәлләмәне. Беҙ ҙә үҙ Ватаныбыҙҙы яратырбыҙ, кешелекле һәм кеселекле булып үҫербеҙ.
2 алып барыусы: Хөрмәтле ата — әсәләр, инәйҙәр, ҡунаҡтар, уҡыусылар, уҡытыусылар, ошоноң менән Еңеү көнөнә арналған кисәбеҙҙе тамалайбыҙ. Тағы ла бер тапҡыр байрам менән ҡотлайбыҙ. Еңеүҙең алтмыш етенсе яҙы һеҙгә тик яҡшы кәйеф һәм шатлыҡ алып килһен. Бәхет, именлек, оҙон ғүмер теләйбеҙ.
Башкиры в Отечественной войне 1812 года
В 2012 году Россия будет праздновать 200-летие победы в Отечественной войне 1812 года. Эта знаменательная дата будет отмечаться по всей стране в соответствии с Указом Президента РФ “О праздновании 200-летия победы России в Отечественной войне 1812 года”.
В 1812 году император Франции Наполеон вторгся в пределы России. Все народы страны встали на защиту Отчизны. Так началась Отечественная война 1812 года.
После вторжения наполеоновской армии намного расширяется привлечение башкир и казаков в ряды русских войск. Были и добровольцы. Среди них башкиры братья Абдулхалик и Назир Абдулвахитовы, юртовый старшина Абуталип Абдрахманов с сыном Сагитом, русский юноша Яким Домашников и другие. Отмечая патриотический подъем среди башкир и других нерусских народов, участник войны 1812 года С.Н. Глинка писал, что “не только стародавние сыны России, но и народы, отличные языком, нравами, верою и образом жизни, народы кочующие– и те, наравне с природными россиянами, готовы были умереть за землю русскую. Мордва, тептяри, мещеряки, черемисы ревностно и охотно шли на службу; башкирцы оренбургские сами собой вызывались и спрашивали у правительства, не нужны ли их полки”.
Многие народы создавали национальные отряды. Исторический Башкортостан (башкиры населяли 22 уезда Оренбургской, Саратовской, Вятской, Пермской губерний) выставил 45 полков: 28 башкирских, по 2 тептярских и мишарских, по 5 оренбургских и уральских казачьих, 1 ставропольский калмыцкий конные полки, а также Оренбургский пехотный. Башкирский конный полк состоял из 500 всадников и 30 человек командного состава (командир полка, старшина, 5 есаулов, 5 сотников, 5 хорунжих, 1 квартмейстер, 10 пятидесятников, 1 полковой мулла, 1-2 писаря).
Башкиры, мишари и тептяри пожертвовали до 15 августа 1812 г. в пользу армии 500 тыс.рублей. Дворяне губернии внесли 65 тыс.рублей, собранные с крепостных крестьян. Башкирский народ собрал и подарил армии 4139 лучших строевых лошадей.
Вооружение башкир состояло из ружья, пики (копья), сабли, лука и колчана со стрелами. Пистолеты были у них редкостью, у некоторых имелись кольчуги.
Многие полки принимали участие на всех этапах войны. Вначале по два башкирских, оренбургских, уральских и один тептярский полки в составе русских войск участвовали в сражениях с наступающими французами. В ходе отступления русских войск в арьергардных боях отличились воины 1-го башкирского полка рядовые Узбек Акмурзин, Буранбай Чувашбаев, хорунжий Гильман Худайбердин, есаул Ихсан Абубакиров. 16 июня в боях под Вильно участвовал 1-й тептярский полк.
16 июля 1812 г.2-й башкирский полк майора Курбатова в составе 3-й армии принимал участие в битве под г. Корбином, восточнее Брест-Литовска, когда было убито 2 тыс.солдат противника, взято в плен 2382 француза, в том числе 76 офицеров и 2 генерала.
27 июля кавалерия атамана М.И. Платова, в составе которой находился 1-й башкирский полк, нанесла поражение дивизии Себастиани. [1]
Во время Бородинского сражения 26 августа 1812 года, когда французам удалось захватить батарею Н.Н. Раевского, генерал А.П. Ермолов с одним батальоном Уфимского полка и Оренбургским драгунским полком остановил покинувшие батарею части и повел их в контратаку. Батарея была освобождена от врага. За участие в этой операции 9 офицеров-драгунов получили награды “За храбрость и неустрашимость”.
Чтобы оттянуть силы противника от оказавшегося в тяжелом положении центра и левого фланга русских войск, М.И. Кутузов отдал приказ казачьим частям атаковать левый фланг и тыл французов. Конница М.И. Платова, в составе которой был 1-й башкирский полк, выйдя в тыл французов у д. Валуево на Новой Смоленской дороге, посеяла панику на левом фланге противника. Наполеон вынужден был направить туда сильную группу войск в 28 тыс.человек. Рейд конницы М.И. Платова обеспечил выигрыш во времени для перегруппировки войск.
В период подготовки контрнаступления русской армии конные полки из Башкирии входили в состав подвижных конных отрядов, действовавших в тылу наполеоновских войск. В сентябре 1812 года 1-й башкирский полк находился в армейском партизанском отряде полковника И.Е. Ефремова, затем его передали полковнику Н.Д. Кудашеву, 1-й башкирский полк успешно действовал на Серпуховской, Коломенской и Калужской дорогах. Вслед за отступающими французами 7 октября вступили в Москву воинские части, среди которых было несколько сотен воинов башкирского полка и 1-й мишарский полк. Последний был оставлен в Москве и нес гарнизонную службу с 1812 по 1814 гг.
С ноября 1812 г. пятнадцать башкирских полков, с 6-го по 20-й, в составе Поволжского ополчения прикрывали от неприятеля Украину. В составе Дунайской армии находился 3-й уральский казачий полк. Оренбургские казаки составляли личный конвой М.И. Кутузова, охранявший его штаб.
Башкирская и казачья легкие конницы показали себя боеспособной частью армии. Сообщая оренбургскому военному губернатору Г.С. Волконскому о победоносном наступлении русской армии и бегстве французов, М.И. Кутузов восклицал: “Вы не можете представить, Ваше сиятельство, радости и удовольствия, с каким все и каждый из русских воинов стремится за бегущим неприятелем и с какою храбростью наши воины, в том числе и казаки и некоторые башкирские полки, поражают их”.
В заграничных походах русской армии 1813-1814 годов в штурме и во взятии городов Данцинга, Варшавы, Берлина, Лейпцига, Гамбурга, Дрездена, Эрфурта, Глогау, Веймар показали воинскую доблесть и отвагу воины 15 башкирских, двух тептярских, всех русских казачьих полков.
Участвуя в дальнейшем наступлении русской армии, 9 башкирских полков победоносно вступили в Париж. Воины всех полков были награждены серебряными медалями “За взятие Парижа 19 марта 1814 года”. Все участники войны получили серебряные медали “В память войны 1812 года”.
За проявленный особый героизм в годы войны были награждены орденами Святой Анны и Святого Владимира многие воины. Среди них были башкиры: Ирназар Давлетчурин, полковой командир 1-го полка Ихсан Абубакиров, Аюп Каюпов, Ибрагим Бикчурин, Хусаин Кучербаев, Абдулнасыр Наурузов, полковой командир 14-го полка Абдулла Сурагулов, Аралбай Акчулпанов, есаул Кутлугильде Ишимгулов и другие. [3]
За мастерское владение луками французы башкир прозвали “северными амурами”. Из мемуаров французского генерала Марбо: “…Во время нашего пребывания на высотах у Пильница неприятель, в особенности русские, получили многочисленные подкрепления, из которых главное под начальством Беннигсена, состояло не менее как из 60 тыс. человек. Это подкрепление было приведено из-за Москвы и заключало в себе очень большое количество татар и башкир, вооруженных одними луками и стрелами. Наши солдаты за их луки и стрелы прозвали башкир “северными амурами”. Эти новички, еще совсем не знавшие французов, были так воодушевлены своими предводителями, что, ожидая обратить нас в бегство при первой встрече, в самый день своего появления в виду наших войск кинулись на них бесчисленными толпами, но встреченные залпами из ружей и мушкетов, башкиры вынуждены были отступить, оставив на месте битвы значительное число убитых. Эти потери вместо того чтобы охладить их наступление, казалось, только его подогрели. И, так как они двигались без всякого построения и никакая дорога их не затрудняла, то они носились вокруг наших войск, точно рои ос, прокрадываясь всюду. Настигнуть их было очень трудно, атаки этих варваров постоянно повторялись и русские поддерживали их отрядами гусаров, чтобы воспользоваться тем беспорядком, который башкиры могли произвести в том или другом месте нашей линии. Варвары громкими криками окружили наши эскадроны, пуская в них тучи своих стрел… Один из самых храбрых моих унтер-офицеров Меляэн, кавалер ордена Почетного Легиона, был ранен на вылет стрелою, которая вошедши в грудь, вышла через спину… Но в моем полку было несколько людей и лошадей раненных, да и сам я был легко ранен в ногу этим забавным снарядом”. [4]
Обмундирование было национальное: суконный кафтан синего и белого цвета, широкие шаровары такого же цвета с красными лампасами, белая остроконечная войлочная шапка, которая с двух сторон была разрезана и загнута, прочные кожаные сапоги, поясной ремень, кожаная портупея, подсумок с патронами. Воин должен был иметь двух выносливых лошадей (строевую и вьючную).
Царское правительство, широко используя башкир для военных походов, не оказывало им помощи ни вооружением, ни обмундированием. Поэтому башкиры во время боевых действий одевались весьма скромно, а лучшие одежды сохраняли для торжественных случаев и одевали их лишь после одержанных побед.
“Правда, что одежда и вид башкирцев, которые в сие время входили в Гамбург,– пишет Андрей Раевский,– поразили немцев. Но вскоре невинное простосердечие сих “людоедов” рассеяло совершенно всякое сомнение”.
В сомкнутых рядах в своих национальных нарядах проходили башкирские полки по улицам городов Европы. С восхищением рассказывает генерал Раевский случай, когда башкирские полки вошли в Гамбург в числе победителей: “Мы сами удивлялись опрятности и чистоте их одежды, которую берегли они только для случаев торжественных. Белые кафтаны и красные шапки в сомкнутых рядах нескольких полков представляли новое, но довольно приятное зрелище”.
В 1814 году башкиры, встретившись в Германии со знаменитым поэтом и ученым Гете, старались оставить о себе самое лучшее впечатление. Начальник башкирского отряда, увидев личный богатый музей Гете, подарил ему свое боевое оружие– лук и стрелу. Через одиннадцать лет после посещения башкир старик Гете с восхищением показывал этот драгоценный подарок своему другу И.П. Эккерману.
Вместе с казаками гарцевали по улицам Парижа и башкирские конники. Как писал поэт Н.К. Батюшков, в те дни:
Кипел бульвар в Париже так
Народа праздными толпами,
Когда на нем летал с нагайкою казак
Иль Северный Амур с колчаном и стерлами.
Башкирским народом были сложены исторические песни о войне 1812 года, о ее героях. Среди них до сих пор широко бытуют “Марш Кутузова”, “Эскадрон”, “Вторая армия”, “Кахым туря”, “Баик” и другие.
В песне “Любизар” есть как бы предупреждение возможным недругам России о необходимости извлечь уроки прошлого:
Враг Россию взять не смог,
Получил он здесь урок:
Русский и башкир прижали-
Побежал, не чуя ног.
Совместная борьба русского и башкирского народов против иноземных захватчиков укрепляла боевую дружбу башкирского конника и русского солдата.
