Что такое паэтычныя вобразы

Беларуская літаратура. 10 клас

ТЭОРЫЯ ЛІТАРАТУРЫ. Мастацкія тропы

*Мастацкія тропы

Мастацкія тропы

Найбольшая колькасць мастацкіх тропаў сустракаецца ў паэзіі. Яны ўзбагачаюць мову твора, дазваляюць найбольш удала раскрыць вобраз, перажыванне праз тонкія адценні пераносных значэнняў.

Тропы падзяляюцца на простыя (параўнанне, эпітэт) і складаныя (метафара, метанімія, сінекдаха, увасабленне, аксюмаран, гіпербала, літота, іронія, алегорыя, гратэск, эўфемізм і інш.).

Метанімія сустракаецца ў мове, калі назва мясцовасці, памяшкання ці ёмістасці замяняе назву таго, што ўнутры іх; назва месца замяняе назву гістарычнай падзеі; назвай матэрыялу, расліны, рэчыва замяняюцца вырабы з іх.

Дарога яднае людзей,
хоць, праўда, на тэрмін кароткі.
Уладзімір Дубоўка.
«Штурмуйце будучыні аванпосты!».

Пад «дарогай» маюцца на ўвазе разам перажытыя падзеі, нястачы ці прыгоды ў дарозе.

Суседзяць пад дахам адным
сярмяга, жакетка і футра.
Уладзімір Дубоўка.
«Штурмуйце будучыні аванпосты!».

Назва адзення абазначае чалавека, і таму маецца на ўвазе чалавек у сярмязе (бедны), чалавек у жакетцы (заможны) і чалавек у футры (багаты).

Таксама сінекдахай могуць лічыцца выпадкі, калі слова, якое абазначае родавае паняцце, замяняе відавое і наадварот.

У наступнай цытаце слова ў адзіночным ліку «чалавек» выступае ў якасці слова ў множным ліку «людзі»:

Чаму у песнях вашых нестае
адной маленькай справы — чалавека?
Хіба пачуцці ўсе яго, мае
не закранаюць вашыя павекі?
Уладзімір Дубоўка. «Кругі»

Аўтар персаніфікуе час, і яго рух бачыцца апавядальніку такім павольным, нібыта ў сне.

Тут адбываліся бойкі не раз,
тут задрамаў, затрымаўшыся, час.
Уладзімір Дубоўка. «Кругі».

Гіпербалізацыя адбываецца звычайна ў кантэксце, таму часта спалучаецца з іншымі тропамі:

Тут метафара «вырастуць мільёны» (пра зерне, што не загіне «на пяску» і «на каменні») уключае гіпербалу, выражаную колькасным лічэбнікам. Перабольшанне заключаецца ў тым, што «з адзінак», некалькіх зярнят, з’явяцца мільёны ўсходаў. З дапамогай гіпербалізацыі паэт сцвярджае надзею на справядлівасць, лепшую будучыню.

Часам эўфемізмы не згладжваюць знявагу ці крытыку, а іранічна падкрэсліваюць негатыў. Тут апанент названы благім чалавекам:

Ты спечаны з дрэннага цеста,
што дыхае злосцю прамова.
Уладзімір Дубоўка. «Штурмуйце будучыні аванпосты!»

Эўфемізмы бываюць моўныя (устойлівыя) і літаратурныя (аўтарскія).

У мове непажаданыя словы або словазлучэнні замяняюцца нейтральнымі лексічнымі адзінкамі, устойлівымі спалучэннямі. Ужыванне моўных эўфемізмаў адлюстроўвае змены ў грамадскай свядомасці ў дачыненні да пэўнай з’явы. Напрыклад, слова «арыстакрат» можа замяняцца канструкцыяй «нарадзіўся з сярэбранай лыжкай у роце», прычым для часоў пралетарскай рэвалюцыі гэта азначала «прадстаўнік чужароднага класа», а сёння азначае «прадстаўнік заможнай сям’і». Ідзе і адваротны працэс — частае ўжыванне ўстойлівых эўфемізмаў змяняе адценне значэнняў галоўнага, замененага слова.

Літаратурныя (аўтарскія) эўфемізмы ў мастацкім тэксце могуць быць толькі аднаразовымі, створанымі для канкрэтнага кантэксту, твора:

Не крытыка, а нейкі самавар:
усё залежыць ад старонняй ласкі.
Уладзімір Дубоўка. «Кругі»

У прыведзенай цытаце герой далікатна ўказвае на неаб’ектыўных літаратурных крытыкаў.

Эўфемізмы могуць выкарыстоўвацца і ў дзіцячай літаратуры, а часам могуць нават быць важным элементам сюжэта. Так, у серыі кніг Д. Роўлінг для называння лорда Валдэморта выкарыстоўваюць эўфемістычныя найменні «Самі-Ведаеце-Хто», «Той, чыё імя нельга называць». І толькі Гары Потэр, які адзіны зможа яго адужаць, не баяўся называць цёмнага лорда сапраўдным імем. На беларускую мову кнігу пра Гары Потэра пераклала Алена Пятровіч.

Источник

Register

Do you already have an account? Login

Login

Don’t you have an account yet? Register

Newsletter

Submit to our newsletter to receive exclusive stories delivered to you inbox!

Онтонио Веселко

Якія творы мастацкай літаратуры (паэтычныя ці празаічныя) бліжэй да твораў музыкі, якія — да твораў жывапісу? Паспрабуйце паказаць гэта на супастаўленнях з вядомымі Якія творы мастацкай літаратуры (паэтычныя ці празаічныя) бліжэй да твораў музыкі, якія — да твораў жывапісу? Паспрабуйце паказаць гэта на супастаўленнях з вядомымі вам музычнымі творамі або творамі жывапісу.

Лучший ответ:

Онтонио Веселко

Вершаваныя творы бліжэй да музычных, а празаічныя — да жывапісу.

Напрыклад верш “Жураўлі на Палессе ляцяць”(Алесь Ставер). Напісаў выдатны, спеўны верш, які лёгка кладзецца на музыку, радкі можна праспяваць. У выкананні ансамбля “Песняры” гэты верш ператварыўся ў песню і стаў хітом. Увогуле шмат вершаў пакладзена на музыку, у тым ліку шматлікія творы нашых беларусскіх паэтаў.

Проза бліжэй да жывапісу, бо як і пісьменнік, мастак імкнецца праз вобразы і дэталі падрабязна пазнаёміць нас з карцінай, замалёўкай жыцця, у многіх карцінах пейзж таксама з’яўляецца выразным фонам карціны, якая расказвае пра жіццё і лёс людзей. Напрыклад, карціна А.Пластова “Першы снег” – тут нечакана выпаўшы снег убачаны вачамі вясковых дзетак. Прастора перад ганкам, яшчэ ўчора такая знаёмая, нечакана поўнасцю змянілася: усё набыло сіняе адценне. Неба, быццам заштрыхавана галінкамі старой бярозы, падкрэсліла насычаны блакіт далёкім хатам, дрэву каля дома, кутсоўю, і плоту. Для дзетак — гэта новае знаёмства з нязвыклым акружэннем. Менавіта пагэтаму яны выглядаюць здзіўленымі. Цэлая гісторыя намалёвана мастаком на палатне і яе дапамагае стварыць пейзаж.

Источник

Беларускі фальклор

Яшчэ задоўга да таго, калі мастацкае слова было зафіксавана ў помніках пісьменнасці, народ выяўляў свае настроі і думы ў песнях, казках, легендах і паданнях, якія былі першымі праявамі яго мастацкай творчасці. Яны на працягу многіх гадоў і стагоддзяў свайго бытавання перадаваліся, станавіліся выдатнымі творамі мастацтва. Ў іх адлюстроўваліся ўсе найважнейшыя асаблівасці народнага жыцця з самых далёкіх часоў: барацьба чалавека з прыроднай стыхіяй, яго мары, меркаванні, любоў да радзімы і нянавісць да ворагаў, глыбокі аптымізм.

Многія фальклорныя творы ствараліся і бытавалі пры пэўных акалічнасцях – у час свят, працы. Яны суправаджалі працоўную дзейнасць чалавека (працоўныя песні), дапамагалі ў выхаванні дзяцей (песні-калыханкі, дзіцячыя песні, загадкі, казкі), перадавалі новым пакаленням жыццёвы вопыт і мудрасць (легенды, паданні, прымаўкі, прыказкі і інш.). Пашыраючыся і ў пазнейшы час, фальклорныя творы ўплывалі нават на развіццё пісьмовай літаратуры. Вусная паэзія народа заўсёды была невычэрпнай крыніцай ідэй, вобразаў, спосабаў мастацкага адлюстравання жыцця беларускага народа.

Вусная народная творчасць — важнейшая частка духоўнай культуры народа – надзвычай добра захавалася не толькі ў памяці беларусаў, але і ў актыўным побыце, адыграла вялікую ролю ў нацыянальнай самасвядомасці, ў развіцці літаратуры і мастацтва; яна плённа ўплывае і сёння на працэсы нацыянальнага адраджэння.

Тэрмін фальклор, які ўзнік у сярэдзіне XIX ст., у перакладзе азначае народная мудрасць. Фальклор у яго вузкім значэнні — адзін з відаў народнага мастацтва, які адлюстроўвае рэчаіснасць у вобразах, створаных пры дапамозе паэтычных слоў. Фальклорны працэс заўсёды адбываецца ў межах традыцыі, абапіраецца на папярэдні вопыт, выкарыстоўвае мастацкія каштоўнасці, якія належаць усяму народу. Фальклор узнік раней, чым пісьменнасць і, натуральна, бытаваў толькі ў вуснай перадачы. Але і са з’яўленнем пісьменнасці доўгі час перадача з вуснаў у вусны таксама была адзіным шляхам распаўсюджвання фальклору. Народ знаёміўся не толькі з песняй, казкай, прыказкай, прымаўкай, легендай, але і з узорамі лепшай пісьмовай літаратуры. Калектыўнасць, вуснае бытаванне, варыянтнасць — рысы, уласцівыя толькі фальклору і якімі ён прынцыпова адрозніваецца ад мастацкай літаратуры. Фальклорныя творы адрозніваюцца ад твораў пісьмовай літаратуры і некаторымі асаблівасцямі мастацкай формы. Гэта ў першую чаргу традыцыйная паэтыка, выпрацаваная народам на працягу стагоддзяў. Традыцыйная народная сімволіка, разнастайныя формы, пастаянныя эпітэты, метафары, параўнанні і іншыя віды тропаў, асаблівасці кампазіцыі надаюць вуснай паэзіі спецыяльны каларыт. Фальклор нясе ідэі справядлівасці і сацыяльнай роўнасці, перадае адносіны народа да важнейшых падзей, выражае інтарэсы працоўных. Творы адлюстроўвалі і ўслаўлялі барацьбу супраць прыгнёту, супраць іншаземных захопнікаў. У творчасці кожнага народа ёсць свае непаўторныя рысы, якія ўтвараюць народную спецыфіку фальклора. Разам з тым многія творы, складзеныя рознымі народамі, падобныя.

Беларускі фальклор прадстаўлены амаль усімі жанрамі: каляндарная і сямейна-абрадавая паэзія, казкі, паданні і легенды, прыказкі і прымаўкі, загадкі, замовы, народны тэатр у розных яго відах, сацыяльна-бытавая лірыка. Не было ў беларускім фальклоры такіх твораў, як быліны або думы, спецыфічных для рускага і ўкраінскага фальклору. Але беларускі народ таксама стварыў свой гераічны і гістарычны эпас, які хаця і не набыў адзінай жанравай формы, аднак даволі поўна адлюстроўваў многія гераічныя старанні нашага мінулага. Нацыянальны каларыт беларускаму фальклору надаюць паэтычныя вобразы волатаў і асілкаў, асобныя мастацкія сродкі, паэтычная мова. Фальклор з’явіўся першай паэтычнай школай многіх выдатных пісьменнікаў. Творчасць В. Дуніна-Марцінкевіча, Ф. Багушэвіча, Я. Лучыны, А. Гурыновіча, М. Багдановіча, Я. Купалы, Я. Коласа і многіх іншых вядомых беларускіх паэтаў і празаікаў непарыўна звязана з народнай паэзіяй і па сутнасці абапіраецца на яе.

Падзяліць вусныя народныя творы па часе іх з’яўлення немагчыма, бо ў адным і тым жа творы можна знайсці нешта ад розных часоў, сувязь мінуўшчыны з цяперашнім жыццём. Таму лепш разглядаць паасобна віды вуснай народнай творчасці.

Источник

Мова мастацкага твора. Паэзія і проза.

Існуе шэсць тыпаў паўтораў.

1. Гукавыя паўторы ў пачатку, у сярэдзіне, у канцы (рыфмы).

2. Паузнае дзяленне фразы па прыкмеце інтанацыйнай выразнасці.

3. Роўная колькасць складоў у вершы.

4. Метрычная мера, паўтараная ў вершах перыядычна або неперыядычна.

6. Роўнаскладаныя клаузулы ў канцы радка.

Матэрыялам і інструментам як празаіка, так і паэта з’яўляецца слова. Але ў прозе, якая імкнецца да аб’ектыўнасці адлюстравання рэчаіснасці, на першы план выступае паняційная змястоўная сутнасць слова (абазначэнне прадмета), у той жа час у паэзіі – вобразная і гукапісная. Аб’ектыўнай абмалеўцы прадметаў і з’яў у найлепшай ступені адпавядае натуральная празаічная мова. Што датычыцца непасрэднага выяўлення пачуццяў, перажыванняў, то гэтаму дапамагае мова вершаваная. Калі забыцца пра самае істотнае адрозненне паэзіі ад прозы, то фармальныя прыкметы паэзіі могуць таму-сяму здацца нават лішнімі.

Мова як матэрыял літаратуры. Літаратурная мова і мова мастацкага твора.

Мастацкая прамова адрозніваецца асаблівай выразнасцю.

Асаблівасці мовы літаратуры.

Мова мастацкай літаратуры нясе ў сабе велізарны эстэтычны пачатак, таму аўтар мастацкага твора не проста абагульняе моўны досвед, але і ў нейкай меры вызначае маўленчую норму, з’яўляецца творцам мовы.

1.узровень маўленчай 2.узровень вобразны 3.узровень ідэйны або канцэптуальны 4.узровень тыпалагічны.

Маўленчы ўзровень: слоўнікава-фразеалагічны, граматычны, гукавы, рытміка-інтанацыйны.

I. Слоўнікава-фразеалагічны ўзровень:

Будаўнічы матэрыял у мастацкім творы, пэўнай мастацкай выявы; будуецца на:

1. апорных і ключавых словах;

2. паранімія (тэкст, які засноўваецца на крылатых словах, вынятках, афарызмах, клішэ.) ;

3. стылістычна афарбаваныя словы (камбінаторнае прырашчэнне сэнсу). У іх ліку стылістычныя архаізмы;

4. этна-каннатаціўная лексіка (вобразна-творчая);

5. арганізмы (тэрміны, састарэлыя перыфразы).

II. Граматычны ўзровень:

1. парадак слоў у прапанове; 2. сіметрычнасць слоў у прапанове; 3. наяўнасць стылістычных постацяў; 4. спосабы дзялення прапановы, аб’яднанні.

III. Гукавы ўзровень:

1. рыфма; 2. гукаперайманне; 3. алітэрацыя; 4. асананс.

IV. Рытміка-інтанацыйны ўзровень:

Лірычны твор:

1. памер; 2. рыфма (арганізатар рытму); 3. размяшчэнне падзелаў; 4. клаузула; 5.паўза; 6.метрыка

Празаічны твор:

1.танальнасць; 2.працягласць паўзаў паміж сінтагмамі; 3. мелодыка прапаноў; 4.расстаноўка лагічных і эпіфанічных націскаў; 5.суадносіны сінтаксічнага і рытмічнага дзялення прамовы; 6.наяўнасць рытарычных постацяў; 7.інтанацыйная арганізаванасць; 8.гарманічная спарадкаванасць прапаноў і ўсяго мастацкага цэлага.

Мастацкая прамова, яе прыкметы:

1)прырашчэнне сэнсу (камбінаторнае); 2)унутраная форма слова; (вобразнасць слова); 3)кантэкстная характарыстыка;

23. Метафара і яе разнавіднасці. Метафарычнае мысленне ў літаратуры.

Сярод метафар можна выдзяліць 2 віда, якія маюць аліцытварычнае значэнне:

— славесныя ўвасабленні працэсаў, існуючых у неарганічнай прыродзе

— выгляд увасаблення асобных перажыванняў людзей.

Існуюць таксамапаэтычная метафара, развернутая, моўная і іншыя.

Тропіка.

Троп, вобраз (ад грэч. Tropos – паварот, зварот, вобраз) – слова ці моуны выраз, ужытыя ў пераносным значэнні. У тропіке на аснове нейкіх агульных рыс супастаўляюцца дзве з’явы, адна з якіх характырызуецца праз прыметы другой. Ужываюцца тропы і ў размоўнай мове, аде асноўная сфера іх бытавання – мастацкая літаратура, асабліва паэзія. Яны дапамагаюць лаканічна і вобразна выявіць сутнасць з’явы, індывідуалізаваць яе, даць ей ацэнку.

Адрозніваюць тропы простыя: эпітэт, параўнанне і складаныя: метафара, зваротная метафарызацыя, этымалагізм паэтычны, метанімія, сінекдаха, гіпербала, літота, сімвал, алегорыя, іронія, гратэск, перыфраза. Часам вылучаюць два тыпы тропаў – канкрэтна-пачуццевыя і ўмоўна-асацыятыўныя. Тропы першага тыпу ўлічваюць канкрэтнасць і рэльнасць адзнак з’яў ці прадметаў, што ўспрымаюцца з дапамогай асацыятыўных магчымасцей органаў пачуццяў – зроку, слыху, смаку, абаняння і асязання (серп месяца, зяленае полымя дрэў), другога – вызначаюцца вялікай доляй умоўнасці, апелююць да здольнасцей лагічнага мысленння чалавека, ведаў, жыццевай дасведчанасці (парог, вычасаны з ўспамінаў;карціны, намаляваныя сціснутымі кулакамі, вачамі беспрацоўных).Часам другі тып тропаў звязваюць толькі з сучаснай паэзіяй.

Віды троп:

Метафара – від тропа, перанясенне ўласцівасцяў аднаго прадмета (з’явы) на іншы па прынцыпе іх падабенства ў якім-небудзь стаўленні або па кантрасце. «И золотеющая осень листвою плачет на песок».

1)згадванне аўтара замест яго твораў або, наадварот, згадванне твораў або біяграфічных дэталяў, па якіх адгадваецца аўтар.

2)указанне на прыкметы асобы або прадмета замест згадвання самога прадмета.

3)перанос назвы з пасудзіны, ёмішчы, памяшканне на змесціва, аб’ём змесціва.

4) перанос назвы з матэрыялу на выраб з яго.

5) перанос назвы з дзеяння на яго вынік, месца або залучаны ў дзеянне прадмет.

6) перанос назвы з месца населенага пункта на сукупнасць яго жыхароў або звязанае з ім падзея.

Гіпербала— вобразны выраз, маючая надмернае перабольшанне памеру, сілы, значэнні чаго-альбо.

Паэтычны сінтаксіс.

Два тыпы мовы – вершаваная і празаічная – маюць сваю спецыфіку. Сінтаксіс вершаванай мовы больш складаны, чым сінтаксіс празаічны. Аднак гэтыя складаюць, дзеякуячы асаблівасцям вершаванай мовы, не адчуваецца чытачам, не перашкаджае разуменню. Наадварот, уся складанасць сінтаксіса пабудовы верша, калі яны толькі мастацкі апраўданы, служаць адной мэце: дапамагчы лепш, больш арганічна выявіць думку і пачуцце паэта.

У сістэму паэтычнага сінтаксісу ўваходзяць:

1) рытарычныя фігуры

– рытарычнае пытанне (не патрабуе адказу)

— рытарычны зваротак (не прадугледжвае канкрэтнага адрасата)

2) Стылістычныя фігуры:

— усе формы парушэння звычайнай сінтаксічнай ці лагічнай сувязі паміж словамі ўнутры вершаваных радкоў

— супрацьстаўленне і супрацьпастаўленне вершаваных радкоў

— групоўка асобных фрагментаў літ-га выказвання ў пэўныя інтанацыйна-сінтаксічныя адзінствы.

Кожная з фігур у паэтычным сінтаксісе адыгрывае ў творы сваю выяўленчую ролю.

1) Градацыя – паступовы пераход нейкай з’явы ад яе ніжэйшай ступені да вышэйшай ці, наадварот, рэзка павышае эмацыянальнасць выказвання.

2) Недасказ або абрыў. Умаўчванне – літаратурнае выказванне раптоўна абрываецца, выяўляе ўсхвальванасць аўтара ці героя

3) Паралелізм –супастаўленне дзвюх ці больш нейкіх з’яў

4) Інверсія – такая расстаноўка ў фразе слоў або словазлучэнняў, якая парушае іх звычайны граматычны парадак.

5) Антытэза – супрацьстаўленне процілеглых з’яў прадметаў. Характараў пачуццяў. Ідэй, вобразаў і г.д.

6) Сінтаксічныя погляды – складаныя сінтаксіч. Канструкцыі з адным галоўным і некалькімі даданымі сказамі сінтаксічныя перыяды, звычайна выклікаюць рэтардацыю – запаволенне ў апісанні як-небудзь падзей ці з’яў

7) Ампліфікацыя або накапленне – ужыванне ўвыказванні неалькіх аднатыпных слоў ці моўных канструкцый (эпітэтаў, параўнанняў, сінонімаў, аднародных членаў сказа і г.д.)

8) Эліпсы – пропуск у фразе нейкага члена сказа.

У паэтычных творах ужываюцца разнастайныя лексіка-стылістычныя паўторы:

1) Анафара – паўтарэнне адных і тых жа слоў ці гукаў на пачатку вершаваных радкоў

2) Эпіфара – паўтор адных і тых жа слоў у канцы верш. радкоў

3) Падваенне – паўтор у верш радках двух слоў ці словазлучэнняў

4) Шматзлучнікавасць, або палісідэтан – паўтор адных і тых жы злучнікаў

5) Бяззлучнікавасць, або асіндэтан – адсутнасць злучнікаў паміж граматычна-аднароднымі словамі і сказам

6) Бяззлучнікавасць, або асіндэтан – паўтор адных і тых жа прыназоўнікаў

Паўторы надаюць літаратурнай мове асаблівую экспросію, узвышаюць тон, запавольваюць тэмп.

Ад паэтычнага сінтаксісу залежыць характар інтанацыйнасці ладу твора, граматычнага выражэннем якого, па сутнасці, ён і з’яўляецца.

Элементы формы: кампазіцыя.

Кампазіцыя(ад лац. “складаць”). Гэта склад і вызначанае становішча частак элементаў і выяў твораў у часавай паслядоўнасці. Нясе змястоўную і сэнсавую нагрузку.

Кампазіцыя паўтораў:

2. супастаўленне і проціпастаўленне (аб’яднанне паўтору, проціпастаўленне даюць люстэркавымі кампазіцыямі),

Тыпы пунктаў гледжання: ідэйна-цэласная, моўная, прастора-часавая, псіхалагічная, вонкавая і ўнутраная.

Тыпы кампазіцый: простая і складаная.

Кампазіцыйныя прыемы.

Кампазіцыя(ад лац. “складаць”). Гэта склад і вызначанае становішча частак элементаў і выяў твораў у часавай паслядоўнасці. Нясе змястоўную і сэнсавую нагрузку.

Тыпы пунктаў гледжання: ідэйна-цэласная, моўная, прастора-часавая, псіхалагічная, вонкавая і ўнутраная.

Тыпы кампазіцый: простая і складаная.

Кампазіцыйныя прыемы:

· паўторы і варыяцыі

· дэталізацыя і абагульненне

— алюзія (намекі на рэаліі cучаснага палітычнага жыцця)

· супастаўленне і супрацьстаўленне (аб’яднанне паўтору, проціпастаўленне даюць люстэркавымі кампазіцыямі)

· часавая арганізацыя тэкста

28. Сюжэт і фабула літаратурнага твора. Сюжэт як сродак раскрыцця характараў персанажаў.

У сюжэце вылучаюць такія структурныя элементы, як экспазіцыя, завязка, развіццё дзеяння, кульмінацыя і развязка, а таксама, у некаторых творах, пралог і эпілог. Па зацемцы Кармілава, сюжэт можна назваць «выявай падзеі або ланцугі падзей», у той час як фабула складае падзейную аснову апавядання і можа быць сцісла пераказаная.

Іншае тлумачэнне ідзе ад рускіх крытыкаў сярэдзіны XIX стагоддзі і падтрымлівалася таксама Весялоўскім і Горкім: яны звалі сюжэтам само развіццё дзеяння твора, дадаючы да гэтага ўзаемаадносіны персанажаў, а пад фабулай разумелі кампазіцыйны бок твора, гэта значыць то, як менавіта аўтар паведамляе ўтрыманне сюжэту. Лёгка бачыць, што значэнні тэрмінаў «сюжэт» і «фабула» у дадзеным тлумачэнні, у параўнанні з папярэднім, змяняюцца месцамі.

Існуе таксама пункт гледжання, што паняцце «фабула» самастойнага значэння не мае, і для аналізу твора суцэль досыць апераваць паняццямі «сюжэт», «схема сюжэту», «кампазіцыя сюжэту»

У аснове сюжэту ляжыць канфлікт.

Ёсць чатыры асноўных выгляду канфлікту:

«прыродны або фізічны канфлікт, калі герой уступае ў дужанне з прыродай;

«сацыяльны канфлікт, калі чалавек кідае выклік іншаму чалавеку або грамадству;

«унутраны або псіхалагічны канфлікт, калі жаданні чалавека ўступаюць у канфлікт з яго сумленнем;

«правідэнцыйны канфлікт, калі чалавек процістаіць законам лёсу або нейкага бажаствы.

Паняцце «канфлікт » ужываецца там, дзе сутыкаюцца розныя і ўвасобленыя ў дзеяннях і выказваннях асоб, жыццёвыя каштоўнасці, прынцыпы або «праўды”.

29. Неаўтарскае слова: літаратура ў літаратуры.

Тэкст славесна-мастацкага твора спараджаецца творчай воляй пісьменніка: ім ствараецца і завяршаецца. Разам з тым асобныя звёны маўленчай тканіны могуць знаходзіцца ў вельмі складаным, нават канфліктным стаўленні да прытомнасці аўтара. Першым чынам: тэкст не заўсёды вытрымоўваецца ў адной, аўтарскай маўленчай манеры. Мастацка значным апыняецца неаўтарскае слова, названае літаратуразнаўцамі чужым словам. Бахцін размяжоўвае тры віды слоў:

— словы, якія належаць 2-ум суб’ектам

Формы рэалізацыі неаўтарскага слова:

· Стылізацыя – свядомая арыентацыя аўтара на тыя стылі, якія раней існавалі ў літаратуры. Напрыклад Пушкін, Лермантаў.

· Сказ – манера распаведу, спакойная рэалізацыя літаратурнай мовы. Напрыклад Зошчанка. Для беларускай літаратуры не ўласціва.

· Пародыя – пераліцоўка папярэдніх літаратурных фактаў. Пародыі, як правіла, будуюцца на рэзкай неадпаведнасці іх прадметна-тэматычнага і маўленчага планаў.

· Рэмінісцэнцыя – зварот да папярэдніх літаратурных фактаў. Напрыклад Бродскі.

— згадка пра твор і яго аўтара

— запазычанне сюдэтаў, вольныя пераклады

— зварот да створанага іншымі відамі мастацтва

· Алюзія – зварот да папярэдніх фактаў грамадскага жыцця

· Інтэртэкстуальнасць. Увяла тэрмін Крысцева ў 1967 годзе. Тэрмін уведзены для пазначэння агульнай уласцівасці тэкстаў, якая выяўляецца ў наяўнасці паміж імі сувязяў, дзякуючы якім тэксты (або іх часткі) могуць разнастайнымі спосабамі высылацца адзін да аднаго.

Сістэмы вершаскладання.

Вершаванне (вершаскладанне) –сістэма арганізацыі мовы, у аснове якой – паўтарэнне пэўнага рытмастваральнага кампанента. Мерай рытмічнай арганізацыі вершаванай мовы з’яўляецца радок верша.

Танічнае вершаванне (ад “націск”) –сістэма вершавання, у аснове якой прыблізна аднолькавая колькасць моцных, або апорных націскаў у вершаваных радках. Колькасць ненаціскных складоў розная – ад ніводнага да васьмі.

Асноўнае – чаргаванне пэўнай колькасці моцных націскаў у радках. Узнікла ў 19 – п. 20 ст. на аснове народнага вершавання (галоўнае адрозненне – функцыя націску).

Сілабічнае вершаванне (ад “слог”) –сістэма вершавання, у аснове якой – чаргаванне аднолькавай колькасці складоў у радках. Ужываецца пераважна з пастаянным месцам націску. Есць міжрадковыя паузы, рыфмы, цэнзуры. 11 – 12 ст. – франц. і італ. паэзія, 15 ст – польская, 16 ст. – беларуская.

Памеры верша

Найболей распаўсюджаныя двухскладовыя і трохскладовыя памеры, але не варта думаць, што імі ўсё і абмяжоўваецца. Існуюць і звышдоўгія памеры (ад чатырох складоў і вышэй), хоць далёка не ўсе аўтары выкарыстаюць іх.

Ямб – адзін з метраў антычнай і сілаба-танічнай сістэм вершавання, заснаваны на раўнамерным чаргаванні ў вершаваных радках кароткіх (ненаціскных) няцотных складоў і доўгіх (націскных) цотных (націск на другі склад, чацверты, шосты і г.д.). Беларусь – Зізаній “Грамматіка словенска”, Расія – Ламаносаў, Украіна – Катляроўскі.

Харэй – адзін з метраў антычнай ісілаба-танічнай сістэм вершавання, заснаваны на раўнамерным чаргаванні ў вершаваных радках доўгіх (націскных) няцотных і кароткіх (ненаціскных) цотных складоў (націск на першы склад, трэці, пяты і г.д.). Багдановіч, Колас (“Сымон-музыка”).

Дактыль – адзін з метраў антычнай і сілаба-танічнай сістэм вершавання, заснаваны на чаргаванні ў вершаваных радках дактылітычных стоп (націск на першы склад, чацверты, семы і г.д.). Зізаній.

Амфібрахій – адзін з метраў антычнай і сілаба-танічнай сістэм вершавання, заснаваны на чаргаванні ў вершаваных радках амфібрахічных стоп (націск на другі склад, пяты, восьмы і г.д.) Р.Семашкевіч.

Источник