Что такое словаўтваральны ланцужок

Напрыклад, патрабуецца знайсці якое вырабляе для слова «падшклянак».

Прыклады словаўтваральных ланцужкоў

Разгледзім некалькі прыкладаў складання паслядоўнасцяў.

Патрабуецца словаўтваральнай ланцужок са словам «развесяліцца».

Варта звярнуць увагу

Пры складанні словаўтваральных ланцужкоў рэкамендуецца звярнуць увагу на наступныя нюансы:

Выкарыстанне слоўнікаў пры складанні словаўтваральных ланцужкоў

Невытворных формы размяшчаюцца ў дапаможніку ў алфавітным парадку. Найбольш поўным выданнем з’яўляецца «словаўтваральнай словарь русского языка» у 2-х тамах.

Выкарыстанне слоўнікаў дапамагае ў выбудоўванні ланцужкоў, а таксама спрыяе засвойванню новай лексікі.

Источник

Марфеміка як вучэнне аб мінімальна значымых частках слова. Слова і марфема. Класіфікацыя марфем.

З фанемаў складаюцца структурныя адзінкі больш высокага яруса-марфемы.

Марфема – найменшая чатка слова з пэўным значэннем(лекс.i грамат.)

Марфемiка – раздзел мовазнаўства, у якiм вывучаюць марфемы, iх тыпы, прынцыпы выдзялення.

Варыянты марфемы, або морфы – вiдазмяненнi марфемы, якiя назiраюцца у формах слова або у розных словах.

1.абавязковыя: корань-носьбіт лексіч.знач. Віды каранеў:

-свабодны-корані без суф.ці прыст:стол

Словы з адным коранем-простыя, з двума-складаныя(вадаспад).

2.неабазковыя: афіксы-службовыя марфемы, якія існуюць толькі ў межах слова,разам з коранем:прыстаўка або прэфікс,суфiкс, кончатак або флексiя, постфiкс.

Афіксы могуць выражаць значэнні:

· рэляцыйнае(граматыч)-чытачы.Можа не мець матэрыяльнага паказчыка: дом

· фармальна-структурнае(інтэрфіксы-звяз.два карані ў склад.слова): земляроб

· фармальна-класіфікацыйнае(паказчык фармальнага знач.)чытаюць (паказчык 3 спр.)

1.Свабодыя – могуць супадаць з асновай хоць у адным поўназначным слове.

2. звязаныя-ужываюцца толькi у спалучэннi з iнш. Марфемамi асновы.

Караневыя марфемы могуць быць свабодн.i звяз., афiксальныя – толькi звязаныя.

Афіксы могуць займаць рознае месца ў дачыненні да кораня, у адпаведнасці з чым яны падзяляюцца на прэфіксы,постфіксы і г.д..

Прэфікс-знаходзіцца перад коранем,прыстаўляецца да цэлага слова не зменваючы часціну мовы:адысці

Постфікс-знаходзіцца пасля кораня

Суфікс-далучаецца да кораня ці вытвор.асн.і служыць для ўтвар.нов.слоў: хата-хатні. Могуць утвар.і форму слова:хадзіла

-склонавая: кніга, кнігі

-асабовая: пішу, пішаш

-родавая: пякла, пякло

Нулявыя афіксы-матэрыяльна не выражаны. Вылучаюцца шляхам параўнання з матэрыяльна выражанымі ў інш.словаформах гэтага слова: лес-лесу

Інтэрфікс-служыць для сувязі каранеў. Выступаюць злуч.марфемы: о, е

Паводле асаблівасцяў выкарыстання ў пэўны перыяд, афіксы бываюць:

· малапрадукцыйныя-рэдка выкарыст.для ўтвар.нов.слоў:-ін,-ын,-ір

58.Тыпы марфем. Каранёвыя і афіксальныя марфемы. Радыксоіды і свабодныя карані. Слова-, форма- і словаформаўтваральныя афіксы.

Марфема – найменшая чатка слова у пэуным значэннем(лекс.i грамат.)

Варыянты марфемы, або морфы – вiдаiзмяненнi марфемы, якiя назiраюцца у формах слова або ў розных словах. Сады- у садзе-саджанец*3 варыянта караневай марфемы (сад-,садз-, садж-).

Марфемы: 1.корань(абавязковая марфема)2.афiксы(неабазков.)- прыстаука або прэф,кс,суфiкс, кончатак або флексiя, постфiкс, афiкс.

Марфемы: 1.Свабодыя – могуць супадаць з асновай хоць у адным поуназначным слове.2. Звязаныя-ужываюцца толькi у спалучэннi з iнш. марфемамi асновы.

Караневыя марфемы могуць быць свабоднымі i звязанымі, афiксальныя – толькi звязаныя.

Вылучаюцца корні падборам роднасных слоў.

Бываюць толькі звязаныя.

=суфікс-афікс, які знаходзіцца ў складзе простай асновы пасля кораня, паказваюць на прыналежнасць слова да якой-небудзь часціны мовы, некаторыя суфіксы могуць канкрэтызаваць значэнне слова: пал-яв-ы, пчал-яр, лес-н-ік-оў.

=постфікс-афікс, які знаходзіцца ў слове, пасля канчатка.

=інтэрфікс-афікс, які ўжываецца паміж дзвюма простымі асновамі ў складанай: ільн-о-валакно, пяц-і-павярховы.

Нулявымі могуць быць суфіксы і інтэрфіксы: абмен, выхад, сінь, Ноўгарад.

59. Віды афіксальных марфем: прэфікс, суфікс, постфікс, інтэрфікс, конфікс (цыркумфікс), флексія.

У адрозненне ад кораня афіксы бываюць толькі звязаныя: ніколі не супадаюць з асновай і ўжываюцца толькі ў складзе вытворнай асновы ў спалучэнні з іншымі марфемамі.

У залежнасці ад таго, якое месца афіксы займаюць ў адносінах да кораня, вылучаюцца наступныя віды афіксаў.

Прыстаўка/прэфікс – афікс, які знаходзіцца ў складзе простай асновы перад коранем: вы-ехаць, ня-смелы, пра-ўнук.

Прыстаўкі не паказваюць, да якой часціны мовы адносяцца слова(прадзед, праехаць, праход), але выражаюць канкрэтнае значэнне: зайсці, заехаць – рух унутр; выйсці, выехаць – рух знутры, сярэдзіна чаго-небудзь; прыехаць, прабегчы – завяршэнне руху.

Суфікс – афікс, які знаходзіцца ў складзе простай асновы пасля кораня: пал-яв-ы, пчал-яр, бар-ав-ін-а

Інтэрфікс –афікс, які ўжываюцца паміж 2 простымі асновамі ў складанай: ільн-о-валакно, горад-а-будаўніцтва, земл-я-роб.

Флексія /канчатак (ад лац.Flexio-згінанне, выгін) –зменная службовая марфема, якая ўтварае граматычныя формы слова і служыць для сувязі яго з інш словамі у сказе: зямл-я, зямл-і, зямл-ю – канчаткі ўтвараюць склонавыя формы назоўніка.Выражаюць граматычныя значэнні роду(брат, сястра), ліку (высокі дуб, высокія дубы), асобы (іду, ідзеш, ідзе). Звычайна канчаткі маюць некалькі граматычных значэнняў. У слове нізк-і канчатак мае граматычныя значэнні роду, ліку, склону. Пры змяненні канчаткаў змяняюцца граматычная форма і грам знач слова, а лексічнае знач застаецца нязменным.

Канчаткі могуць складацца з аднаго ці больш гукаў: чыст-ы, чыст-ым. Аднак есць словы, ў якіх канчаткі не маюць гукавага выражэння – нулявыя. Он з’яўляецца паказчыкам назоўнага склону адз ліку м.р назоўнікаў 2 скланення: луг, верас, мастак, агонь; назоўна-вінавальнага склону алз ліку ж.р назоўнікаў 3 скланення: завязь, плынь, гусь; м.р адз.ліку у дзеясловаў прошлага часу: забег, прынёс, развязаў.

60-61. Афіксоіды ( прэфі- і суфіксоіды) як марфемы пераходнага тыпу. Аснова слова. Сінанімічнасць і аманімічнасць марфем. і Невытворныя і вытворныя, свабодныя і звязаныя асновы. Утвараючыя і ўтвораныя асновы, іх марфемны склад і будова. Суплетыўнасць асноў.

Корань – абавязковая марфема, якая выражае агульнае лексiчнае значэнне роднасных слоу.

Коранi бываюць:1.свабодныя-супадаюць з асновамi хоць бы у адной форме(снег-снегавы)2.звязаныя- не супадаюць з асновамi,сустрак. У спалучэннi з афiксамi(з-выч-к-а, пры-вык-а-ць)

Аснова – частка формы слова без канчатка,формаутвар.суфiксаў iнфiнiтываў-ць,-цi,-чы i постфiкса –це(у форме2-ой асобы мн.л. дзеясл.загаднагу ладу), якое выражае лексiчнае значенне слова.

Сiнанiмiчныя афiксы-маюць сiнтаксiчн.значэнне з аднолькавай утвар. асновай(зiм-ов-ы*зiм-н-i;вясн-ов-ы*вясен-н-i);

Аманiмiчныя афiксы— маюць аднолькавае гучанне, але адрознiваюцца значэннем(баянiст, танкiст, галасiсты, балоцiсты)

Антанiмiчныя афiксы— маюць антанiмiчнае знач.(за-йсцi*вы-йсцi,под-плыць*ад-плыць)

1.простыя(1 караневая марфема):

-вытворныя-з нескалькiх марфем

-невытворныя-аснова складаецца толькi з адной марфемы.

2.складаныя(2 i больш)

Утваральная аснова – аснова, ад якой утворана слова(мор-марскi)

Утвараючая аснова— якiя утвованы ад утваральнай пры дапамозе афiксаў.

Суплетыўныя асновы – асновы, формы якiх утвораны ад розных асноў(добры-лепш, дрэнны-горш, я-мяне, мы-нас)

У марфемннай будове могуць адбывацца змена.

Апрошванне– змена у будове слова, пры якой вытворная аснова становiцца невытворнай. (БАГАТы, ДАР, НАРОД; У старажытнасцi БАГ-ат-ы,ДА-р, на-РОД)

Перараскладанне— змена у будове слова, якая праяўляецца ў перамяшчэннi мяжы памiж марфемамi пры захованнi падзелу слова на марфемы(недабраць: неда злiты у адну)

62. Марфаналогія. Морф і марфема. Аламорфы і варыянты марфемы. Гістарычныя змены ў марфемным складзе слова. Прычыны і характар змен у марфеме.

Марфаналогія- раздзел мовазнаўства, вывучаюцы заканамернасць будовы, фанемнага састава і вар’іравання марфемнай мовы, а таксама з’яў марфаналагічнай прыроды дадзенай мовы.

Роля ў развіцці марфаналогіі- Трубацкой.

Асноўная задача марфаналогіі-апісанне сістэм марфалагічных чаргаванняў.

1.знiкненне з мовы некаторых слоу;

2.страта сэнсавай сувязi памiж словамi;

3.звязанымi з iнулымi словаутвар.адносiны;

5.страта непрадуктыуных афiксау.

Характар:На члянiмасць слоў уплывае ўзнiк.нов.слоў цi знiкненне з ужытку ўстар. Пры ўзнiкненні новых, змяняюцца словаўтвар. адносiны, у выпадку чаго адбыв. змены:

· Апрошчанне – вытворчая аснова становiцца невытворчай. Р-добры, хiтры, востры. У стар. Баг-ат-ы, да-р, на-род

· Перараскладанне –перамяшэннемяжы памiж марфемамi пры падзел слова па марфемы.(абяздолiць, недаважыць)

· Ускладненне – працэс, абратны апрошчванню; ператварэнне ранней невытворнага слова у вытворнага, Г.зн. адна марфема (акраневая) пачынае члянiцца на две.(агiт-ацыj-а*агiт-атар*агiт-ав-а-ць; тра-гедыj-а*траг-iзм*траг-iк)

· Дэкарэляцыя – змены характару марфем, калi,напрыклад,словазменненая марфема набывае значэнне словаутваральнай. Д. не пыводзiць да змен у марфемн. складзе слова(верхам-наз. АМ-канчатак; верхам-прыслоуе.АМ-суфiкс)

63.Прадмет і задачы словаўтварэння. Словаўтварэнне (дэрывацыя) – найважнейшая крыніца папаўнення слоўнікавага складу мовы.

Вытворнае слова складаецца за утваральнай асновы і словаўтваральнага фарманта.

Утваральная аснова— частка ўтваральнага слова, агульная з вытворным: бераг-берагавы.

Словаўтваральны фармант-сродак, з дапамогай якога ўтвараюцца новыя словы.

Словаўтваральная вытворнасць-адносіны паміж двума аднакарэннымі словамі, калі значэнне аднаго можна растлумачыць праз значэнне другога.

Словаўтварэнне (дэрывацыя) – найважнейшая крыніца папаўнення слоўнікавага складу мовы.

Словаўтваральны ланцужок-аднакарэнныя словы, звязаныя зносінамі паслядоўнай вытворнасці: чытаць-перачытаць-перачытваць-перачытванне-, народ-народны-народнасць.

Словаўтваральнае гняздо-сукупнасць словаўтваральных ланцужкоў, якія маюць адно і тое ж зыходнае слова: касіць=касец, касьба, касілка, выкасіць-выкошваць-выкошванне, накасіць-накошваць-накошванне, скасіць-скошваць-скошванне, пакасіць-пакос.

64. Марфалагічныя спосабы ўтварэння слоў.

· афiксацыя-далуч.да ўтвар.асновы цэлага слова ці іншых словаўтвар.афіксаў: У адпаведнасці з віжамі афіксаў вылучаюць разнавінасці афіксацыі:

1.Суфiксальны – далуч.да ўтвар.асн.суф.або суф. і канчатка

2. Безафіксны- выкарыст.нулявога суф.,які далуч.да цэлай або скароч.утвар.асн.:словаскладанне, асноваскладанне, абрэвіяцыя

3.Прыставачны – далуч.прстаўкi да ўтвар.асн.

4.Постфiксальны – утвар.слоў далуч. Постф. Да ўтвар.асновы. Утвар. дзеясловы,займ.i прыслоўi

5.Прыст-суф. – далуч.прыстаўкi i суф.

Афіксацыя ўласціва індаеўрапейскім мовам.

Складанне – утвар.нов.слоў шляхам спалуч.караневых марфем. Бывае:

-з цэлых каранеў:першародны

-складанне,у якіх адна частка скарочана: папмузыка

Лексiка-семантычны –расшчапленне значэнняў слова (гасцiнец-шлях, падарунак)

Складана-суфiксальны – змешаны спосаб, пры якiм складанне спалучаецца з суфiксальным.(збожжаўборачны, землепраходзец, пяцiгадовы)

Зрашчэнне – кампаненты словазлучэння аб`ядноўваюцца ў адно слова i пiш.разам: мiмаволi, рэдканаселены, глыбокапаважаны)

а) ініцыяльная-літарная або гукавая,

в)устаўная: тэлескапічны, рацыя,

65. Немарфалагічныя спосабы ўтварэння слоў.Калькаванне. Сучасныя тэндэнцыі беларускага словаутварэння.

Транспазіцыя (канверсія) – пераход адной часціны мовы ў другую: новае адзенне, новае пераможа старае. Разнавіднасці:

· Субстантывацыя – пераход, прыметн.у назоўнiк: вартавы, хворы

· Ад’ектывацыя –пераход дзеепрыметнікаў у разрад прыметнікаў: колаты цукар.

66.Словаўтваральныя тыпы, мадэлі, гнёзды.

Словаўтвар.сродак,які прымае ўдзел у словаўтвар.,назыв. фармантам. Выстворнае слова заўседы мае сваю словаўтвра.базу.Словаўтвар.база – паўназначнае слова ці спалуч.паўназнач.слоў, на аснове якога з дап.фарманта ўзнікае новае слова. Калі СБ няма, то слова лічыцца невытвор (лячыць). Вытвор.слова можа быць утвар.для наступнага слова,а наступнае-для новага:пісаць-спісаць-спісваць-паспісваць. Такі шэраг аднакар.слоў,што знах.у дачыненнях пасляд.вытвор. назыв.словаўтвар.ланцужком. вытвор.слова матэрыяльна адроз.ад утвар.тым,што яно ў сваім складзе мае не толькі асн.апошняга, але і словаўтвар.фармант.

СЛ тып – фармальна-семантычевя схема пабудовы вытворных слоў, якая характарызуецца прыналежнасцю да адной часціны мовы, фармальна і семантычна тоесных СЛ фарматам (веялка, сеялка, капалка).

СЛ мадэль– схема для пабудовы вытворных слоў, якія адносяцца да аднаго СЛ тыпу.

· Прадукцыйныя-здатнасць служыць мадэллю для ўтвар.нов.лексіч.адзінак

Усе вытворныя словы,якія маюць той самы корань,склад.словаўтвар.гняздо;узнач.яго невытвор.слова,ад якога паралельна ці паслядоўна ўтвар.усе астатнія аднакар.словы.

СЛ парадыгма – сукупнасць вытворных слоў, якія маюць адну і тую ж СЛ базу і знаходзяцца на адной ступені дэрывацыі (аб’яднаны семантычным кампанентам, але адрозніваюцца словаўтваральным значэннем.)

(Блок 2 )..1. Правілы беларускай арфаграфіі і пунктуацыі. Закон Рэспублікі беларусь № 420-3 ад 23 ліпеня 2008 г.

Пастановай Савета Міністраў РБ у жніўні 1993 года была створана Дзярж.камісія па ўдакладненні правапісу бел.м..Яна разгледзела агульныя праблемы, тэарэтыч.абгрунт. мэтазгоднасць з унясеннем зменаў. Навуковы калектыў у складзе акадэміка Падлужнага, прафесараў Міхневіча, Яўневіча, Шубы, к.ф.н.Крывіцкага, кіруючыся рэкамендацыямі Дзярж.камісіі, на працягу 1997-1998 гадоў падрых.праетк новай рэдакцыі “Правілаў”.На завяршальным этапе ў 2006г. Мін.адук. была створана рабочая група, пад кір Іўчанкава і Лукашанца канчаткова дапрацавала “Правілы” з улікам заўваг і пажаданняў. 2010 год азнаменаваны тым, што ў дзеянне ўступае Закон Рэспублікі Беларусь “Аб правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі”, прыняты 23 ліпеня 2008 года. Змены ў правапісе не вырастаюць на пустым месцы, а дыктуюцца натуральных ходам развіцця мовы. Правапіс – люстэркавы адбітак таго, што адбываецца ў мове і ўвогуле ў грамадстве.

1. о пішацца пад націскам:Токіа,Ватэрлоа,арол

2. ё пішацца ў складаных словах з першай часткай радыё:радыёграма

3. калі першая частка ўтвараецца ад назвы хімічнага элемента,пішам е:радыебіялогія.У першым складзе перад націскам пішам я:радыяметрыя.

4. На канцы запазычаных слоў,уласных імен,геаграфічных назваў,пасля зычных,акрамя л,к пішам э:купэ,Мерымэ

5. Пасля губных зычных у запазычаных словах,пасля з,с,н літару э пішам згодна з літаратурным вымаўленнем:капэла,экзэмпляр

6. Ненаціскныя фіналіі –эль,-эр у запазычаных словах перадаюцца праз –аль,-ар:шніцаль

7. Ненаціскныя фіналіі перадаюцца нязменна ў іменах іншамоўнага паходжання:Юпітэр

9. Калі першай часткай складанага слова з’яўляюцца часткі велік\вялік,напісанне е\я залежыць ад таго,які склад у другой частцы націскны:1-е,2-я:Вялікабрытанія

10. Спалучэнне іо пішацца пад націскам у пачатку слова:іон

11. Спалучэнне іа пішацца не пад націскам у пачатку слова:Іакагама

13. Ў пішацца пасля галосных пры чаргаванні у з ў:хацела ўзяць-хацеў узяць

14. Ў пішацца ў сярэдзіне слова пасля галосных перад зычнымі:аўдыенцыя.Але!траур

15. У пішацца пад націскам:да урны

16. У пішацца ў запазычаных словах,якія заканчваюцца на –ум,-ус:прэзідыум

17. У застаецца ў канцы запазычаных слоў:фрау

18. У застаецца ў пачатку імен і назваў:на Урале

Источник

Змены у марфемнай будове слова у вынику гистарычнага развицця мовы: апрошчанне, перараскладанне

Словаўтварэнне, яго прадмет і задачы

Словаўтварэнне – гэта раздзел мовазнаўства, у якім вывучаецца будова вытворных (матываваных) слоў, спосабы і сродкі іх утварэння. Тэрмінам ―словаўтварэнненазываюць і сам працэс утварэння новых слоў. Словаўтварэнне як раздзел навукі аб мове цесна звязана з лексікалогіяй і марфалогіяй, з якімі яно мае агульны аб’ект вывучэння – слова. Лексіка мовы напаўняецца ў выніку словаўтваральных працэсаў, а кожнае новае слова афармляецца па граматычных законах як пэўная часціна мовы. Аднак у словаўтварэнні вывучаюцца толькі вытворныя(матываваныя) словы, якія ўзніклі ў працэск словаўтварэння і значэннем і гучанне якіх абумоўлена іншымі аднакарэннымі словамі (утваральнымі). Невытворныя словы ў адрозненне ад вытворных узніклі не ў працэсе словаўтварэння, а як умоўныя назвы прадметаў, прымет, дзеянняў: дрэва, стол, белы, ісці

Утваральная аснова і словаўтваральны фармант

Вытворнае слова складаецца з утваральнай асновы і словаўтваральнага фарманта. Утваральная аснова – гэта частка ўтваральнага слова, агульная з вытворным, напрыклад: бераг – берагавы (утваральная аснова бераг-, фармант –ав-. Некаторыя вытворныя словы маюць больш чым адну ўтваральную аснову: бетон мяшаць – бетонамяшалка (утваральная аснова бетон-, мяша-, фармант –лк-а). Словаўтваральны фармант – гэта сродак, з дапамогай якога ўтвараюцца новыя словы.

Словаўтваральны ланцужок, словаўтваральнае гняздоВытворнае і ўтваральнае словы звязны адносінамі словаўтваральнай вытворнасці, або матывацыі. Словаўтваральная вытворнасць – гэта такія адносіны паміж двума аднакарэннымі словамі, калі значэнне аднаго можна растлумачыць праз значэнне другога. Так, значэнне вытворных слоў выкладчык, перапісчык можна растлумачыць праз значэнне аднакарэнных дзеясловаў, на базе якіх яны ўзніклі: выкладаць – выкладчык ―той, хто выкладае‖, перапісваць – перапісчык ―той, хто перапісвае‖. Вытворнае слова можа стаць утваральным (матываваным) для наступнага, а наступнае – для новага і г.д.: чытаць – перачытаць – перачытваць – перачытванне. Аднакарэнныя словы, звязаныя адносінамі паслядоўнай вытворнасці, называюць словаўтваральным ланцужком. Невытворнае слова можа быць заходным для ўтварэння некалькіх словаўтваральных ланцужкоў. Сукупнасць словаўтваральных ланцужкоў, якія маюць адно і тое ж зыходнае слова, называецца словаўтваральным гняздом

Асноўныя спосабы ўтварэння слоў у беларускай мове (марфемны і немарфемны)

Словаўтваральны спосаб – гэта адзінка класіфікацыі ў словаўтварэнні, якая аб’ядноўвае словы з адным відам словаўтваральнага фарманта (прыстаўкай, суфіксам, постфіксам). Так, словы лѐтчык, лясны, пчаляр, шахцѐр, каменны, марскі ўтвораны адным спосабам – суфіксальным, таму што пры іх утварэнні выкарыстаны словаўтваральныя суфіксы. У беларускай мове традыцыйна вылучаюць два асноўныя спосабы ўтварэння слоў – марфемны і немарфемны. Для вытворных слоў з адной утваральнай асновай характэрны марфемны спосаб утварэння, пры якім словаўтваральным сродкам з’яўляецца афікс. У залежнасці ад таго, які афікс выкарыстоўваецца пры словаўтварэнні, унутры марфемнага спосабу адрозніваюць наступныя спосабы.

Постфіксальны спосаб – утварэнне слоў далучэннем постфікса да ўтваральнага слова. Гэтым спосабам утвараюцца дзеясловы, займеннікі і прыслоўі: насіць – насіцца, што – штосьці, куды – куды-небудзь. Прыстаўкі і постфіксы, у адрозненне ад суфікса, далучаюцца да слова, а таму вытворнае слова адносіцца да той жа часціны мовы, што і ўтваральнае: ехаць – выехаць, выпісаць – выпісацца.

Прыставачна-суфіксальны спосаб __ утварэнне слоў адначасовым далучэннем прыстаўкі і суфікса (матэрыяльна выражанага або нулявога): гара – узгорак, бераг – прыбярэжны. Прыставачна-постфіксальны спосаб – утварэнне слоў адначасовым далучэннем да ўтваральнага слова прыстаўкі і постфікса: ляжаць – наляжацца, бегчы – разбегчыся, спаць – выспацца.Утварэнне новых слоў шляхам далучэння да ўтваральнай асновы або да ўтваральнага слова розных афіксаў лічыцца найбольш пашыраным у мове і мае агульную назву афіксацыя. Новыя словы могуць утварацца на базе двух або больш утваральных слоў або асноў; тады выкарыстоўваюцца такія спосабы, як складанне, суфіксальна-складаны, зрашчэнне, абрэвіяцыя.

Складанне – спосаб утварэння слоў шляхам аб’яднання дзвюх ці больш асноў або цэлых слоў: лесатундра, шкловалакно, плашч-палатка. Для сувязі частак пры складанні ўжываецца інтэрфікс, які можа быць матэрыяльна выражаным: лесастэп, новабудоўля або нулявым: канферэнц-зала, сон-трава.

Суфіксальна-складаны спосаб – складанне ў спалучэнні з суфіксальным спосабам: байкапісец, зернесушылка, левабярэжны. Зрашчэнне – спосаб словаўтварэння, пры якім двы словы, звязаныя падпарадкавальнай сувяззю, аб’ядноўваюцца ў адно. У будове складанага слова гэта сувязь захоўваецца; залежнае слова з’яўляецца першай часткай: вечназалѐны, высокаадукаваны, свежамарожаны.

Абрэвіяцыя – спосаб утварэння сладана-скарочаных слоў, або абрэвіятур, шляхам аб’яднання ўсечаных частак або частак і цэлага слова: ВНУ, БДПУ, БелСЭ, райана, медсястра, санстанцыя.

Новыя словы могуць утварацца шляхам пераходу адной часціны мовы ў другую. Гэта марфолага-сінтаксічны спосаб. Сутнасць гэтага спосабу заключаецца ў тым, што словы адной часціны мовы выконваюць сінтаксічныя функцыі, набываюць лексічнае і граматычнае значэнні, уласцівыя іншым часцінам мовы. Такім спосабам утвараюцца назоўнікі ад прыметнікаў і дзеепрыметнікаў (субстантывацыя): рабочы, хворы, марожанае; прыметнікі ад дзеепрыметнікаў (ад’ектывацыя): гаючы, каханы; прыслоўі ад формаў слоў і іншых часцін мовы (адвербіялізацыя): памалу, дасыта, удвая.

Лексіка-семантычны спосаб – утварэнне новых слоў расшчапленнем значэнняў мнагазначнага слова. У выніку асобныя словы страчваюць сувязь паміж сабой і з’яўляюцца словы-амонімы: гасцінец ―дарога і гасцінец ―падарунак.

Тыповы памылкі ў вусным маўленні дзяцей дашкольнага ўзросту і шляхі іх выпраўлення

1) Частка якога-небудзь слова выкарыстоўваецца як цэлае слова: лепь (тое, што злеплена), стрэль (ад страляць). Гэтыя словы даследчык назвала словамі-асколкамі.

2) Далучэнне да кораня слова ―чужога канчатка: правдун (той, хто гаворыць праўду), пахнючы, радаванне, страшнасць і інш.

3) Адно слова складаецца з двух (―сінтэтычныя словы‖).

Пры стварэнні ―сінтэтычных слоў адбываецца счапленне тых частак слова, якія гучаць падобна: макрэс = мокры + кампрэс; вуліцыянер = вуліца + міліцыянер, калаток = калаціць + малаток, пескаватар = пясок + экскаватар. К.І. Чукоўскі, аналізуючы падобныя словаформы ў маўленні дзяцей, адзначаў, што малы ―выпраўляе назву прадмета, імкнучыся падкрэсліць тую адзіную яго функцыю, якую паспеў разгледіць. ―Дзіця неасэнсавана патрабуе, … каб у слове быў жывы, адчувальны вобраз; а калі гэтага няма, дзіця само надае незразумеламу слову пажаданы вобраз і сэнс‖. Словатворчасць відавочна дэманструе самастойнасць дзяцей у стварэнні слоў і іх форм. Характэрна, што выкарыстанне прыставак, суфіксаў, канчаткаў у новых словах дзяцей заўсѐды строга адпавядае граматычным законам роднай мовы. Павышаная ўвага да значэння і гучання слова праяўляецца і ў так званым «памылковым тлумачэнні» слоў, мноства прыкладаў якога прыводзіць К. I. Чукоўскі. Напрыклад, у слове «отпугивать» рускамоўнае дзіця бачыць той жа корань, што ў слове «пуговица», «наблюдением» лічыць усѐ, што ляжыць «на блюде». Перыяд словаторчасці цягнецца нядоўга. К пяці-шасці гадам словатворчасць пачынае гаснуць. К.І. Чукоўскі звязваў гэтую з’яву са зніжэннем прыроднай адчувальнасці да мовы, стратай лінгвістынай геніяльнасці. А.М. Гваздзѐў адзначаў імкненне дзіцяці гаварыць так, як гавораць дарослыя. Т.М. Ушакова звязвае ўгасанне дзіцячай словатворчасці з тым, што дзіця ўжо даволі трывала засвойвае граматычныя формы і свабодна іх выкарыстоўвае. Як паказваюць даследванні, у звычайных абставінах старэйшыя дашкольнікі пачынаюць саромецца сваіх моўных эксперыментаў. Аднак пры стварэнні спецыяльных гульнявых праблемных сітуацый яны дэманструюць больш высокія магчымасці словатворчасцi.

Дата добавления: 2018-02-28 ; просмотров: 1792 ; Мы поможем в написании вашей работы!

Источник